This post is also available in Engels.
Deze blogpost is onderdeel van de Brain basics-zomerserie van dit jaar, waarin we ingaan op de algemene werking en ontwikkeling van ons brein.
Onze zintuigen zorgen ervoor dat we in contact staan met de wereld. De vijf basiszintuigen: zicht, gehoor, reuk, smaak en tastzin vormen de poorten waardoor we onze omgeving ervaren. In deze blogpost zoeken we uit hoe deze zintuigen werken.
Zicht: de waarneming van licht
Zicht begint met licht dat wordt opgevangen door verschillende soorten zenuwuiteinden (receptoren) in het netvlies van onze ogen: de zogenaamde kegeltjes en staafjes. Dankzij verschillende soorten kegeltjes, die reageren op blauw, rood of juist geelgroen licht, kunnen we verschillende kleuren waarnemen. Kleurenblindheid kan ontstaan door afwijkingen aan deze kegeltjes. Staafjes zijn juist gevoelig voor licht en hebben geen voorkeur voor kleur. Nachtdieren hebben bijvoorbeeld meer staafjes, waardoor ze beter zien bij weinig licht.
Kegeltjes en staafjes zetten licht om in elektrische signalen die naar de visuele cortex worden gestuurd (hersenschors in de occipitale kwab). Daar worden deze signalen geïnterpreteerd als visuele informatie, zoals vormen, kleuren en bewegingen. Dit wordt doorgegeven aan andere hersengebieden die bepalen wat je ziet, zoals het gebied dat gevoelig is voor gezichten. Andere gebieden bepalen juist waar die dingen te zien zijn.
Gehoor: de waarneming van trilling
Geluiden zijn trillingen in de lucht: geluidsgolven. Deze golven worden opgevangen door het trommelvlies die minuscule botjesin het middenoor in beweging zet. In het slakkenhuis, een spiraalvorm in het binnenoor, zitten haarcellen die deze beweging omzetten in elektrische signalen. Deze signalen worden via de gehoorzenuw naar de auditieve cortex getransporteerd en verwerkt tot geluidsinformatie. Verschillende gebieden bepalen vervolgens waar het geluid vandaan komt en wat het betekent.
Reuk en smaak: de fijnproevers van moleculen
Reuk
Wanneer we iets ruiken, zoals een parfum, komt dat door receptoren boven in de neusholte. Deze receptoren reageren op ingeademde moleculen die uit een stof verdampen en als een gas door lucht zweven. Elektrische signalen worden via de reukzenuw naar de reukkolf in de hersenen transporteert. Hier worden de signalen geïnterpreteerd als verschillende geuren. De reukkolf van veel dieren is groter en gevoeliger dan die van mensen, denk bijvoorbeeld aan drugshonden.
Smaak
Smaak is een reactie op moleculen in je mond, waarbij smaakpapillen op je tong smaakreceptoren activeren. De receptoren zenden vervolgens elektrische signalen naar de smaakgebieden in de insula waar ze worden geïnterpreteerd als zoet, zuur, zout, bitter en umami. Ook reuk helpt ons bij het proeven, dankzij de moleculen die opstijgen via de neus-keelholte. Daarom proeven we zo slecht als die holte verstopt zit bij verkoudheid!
Tastzin: aanraken en voelen
Onze huid bevat verschillende receptoren die druk, temperatuur en pijn kunnen waarnemen. Wanneer we iets aanraken, sturen deze zenuwuiteinden elektrische signalen naar de somatosensorische cortex, waar ze worden geïnterpreteerd als je zachte knuffelbeest, een warme koffiemok, of een pijnlijk legoblokjes onder je voet. We willen liever geen pijn, maar daarin schuilt juist het nut; het is een waarschuwing die we krijgen bij (dreigende) weefselschade: “Kijk uit, deze rozenstruik prikt!”.
Waarnemingen zijn subjectief
De manier waarop we de wereld ervaren wordt beïnvloed door meer dingen dan alleen zintuigen. Onze waarneming worden gefilterd door de limieten van onze zintuigen en onze interpretaties worden gekleurd door wat we leren over de wereld. Dit zie je bijvoorbeeld terug in (visuele) illusies. Maar of het nu gaat om de mooiste kunst of een pan hete soep, het zijn onze zintuigen die ervoor zorgen dat we het waarnemen.
In de komende delen van deze serie zullen we verder ingaan op de anatomie, de ontwikkeling en de verschillende functies van ons brein.
Credits
Auteur: Maartje Koot
Buddy: Marlijn ter Bekke
Redactie: Judith Scholing
Vertaling: Helena Olraun
Redactie vertaling: Ping Chen
Beeld van Nathan Bingle via Unsplash
