This post is also available in Engels.
Heb jij ook wel eens gehad dat je googelde hoe je je kat op een dieet kan zetten, maar uiteindelijk alleen maar door kattenmemes hebt zitten scrollen? Je doet dit onbedoeld omdat je aandacht afgeleid wordt door de kattenfilmpjes die je blij maken. Mensen voelen zich aangetrokken tot leuke dingen in hun omgeving, zoals memes, waardoor we soms andere dingen doen dan we eigenlijk van plan waren. Dit is een automatische neiging die ons gedrag automatisch beïnvloedt.
Hoe vaak zit jij op de automatische piloot?
Vaak zitten we in de autopiloot-modus; onze acties worden dan automatisch gedreven door belonende dingen in onze omgeving, in plaats van door onze eigen, bewuste, gedachten. Deze voorgeprogrammeerde neigingen (de motivatie om directe beloningen achterna te gaan) noemen we Pavloviaanse neigingen, vernoemd naar de psycholoog Ivan Pavlov. Pavlov deed onderzoek naar speekselaanmaak in honden als ze voedsel zagen en kwam erachter dat ze daar al mee begonnen zodra ze Pavlov aan hoorden komen lopen, zelfs als hij niet eens voedsel bij zich had.
Kunnen mensen zich beter beheersen dan honden? Nee, dat kunnen we niet. Denk bijvoorbeeld aan cola. Misschien associeer je cola automatisch met bekende atleten en artiesten omdat zij in de reclames gespeeld hebben, maar associeer je cola niet met negatieve dingen, zoals gevangenen. Deze neiging is ontstaan doordat we dagelijks reclames zien van bedrijven die ervoor willen zorgen dat we positief over hun producten denken, zodat ze meer kunnen verkopen.
Lees meer over Pavloviaanse neigingen in een eerder Donders Wonders blog.
Meer dopamine = meer Pavloviaanse neigingen?
Gek genoeg zijn sommige mensen meer gevoelig voor Pavloviaanse neigingen. Die mensen hebben een groter risico om bepaalde aandoeningen te ontwikkelen, zoals verslaving. Is er iets dat deze individuele verschillen kan verklaren? Recent neurowetenschappelijk onderzoek van het Donders Instituut laat zien dat de gevoeligheid voor Pavloviaanse neigingen verklaard kan worden door dopamine. Net als gewicht en lengte per persoon verschillen, verschilt ook de hoeveelheid dopamine die iedereen aanmaakt. De hoeveelheid dopamine die je aanmaakt is gerelateerd aan meerdere cognitieve eigenschappen, zoals motivatie en de hoeveelheid moeite die je in een actie stopt.
Meer kortetermijngeheugen = meer Pavloviaanse neigingen?
Hetzelfde onderzocht ook of dopamine de enige oorzaak is van Pavloviaanse neigingen. Door middel van PET-scans maten onderzoekers dopamineproductie in het brein van 100 deelnemers, en ze gebruikten dit om te voorspellen hoe gevoelig iemand was voor Pavloviaanse neigingen. Verrassend genoeg waren Pavloviaanse neigingen niet direct gerelateerd aan de hoeveelheid dopamine die je aanmaakt. Deelnemers met een hogere dopamineproductie waren wel gevoeliger voor Pavloviaanse neigingen, maar deze gevoeligheid was ook gerelateerd aan kortetermijngeheugen (werkgeheugen), of het maximum aantal dingen die je tegelijkertijd kan onthouden (zoals een telefoonnummer). Dus, Pavloviaanse neigingen ontstaan mogelijk niet alleen door automatische en voorgeprogrammeerde systemen (zoals het dopaminesysteem van het brein), maar ook door hogere cognitieve eigenschapen zoals kortetermijngeheugen. Dat deze hogere cognitieve vaardigheden hierbij betrokken zijn, impliceert dat de neigingen niet compleet automatisch zijn maar gecontroleerd kunnen worden.
Hoe ons brein ons door deze complexe wereld manoeuvreert blijft een mysterie – net als hoe Pavloviaanse neigingen ons aansporen tot blije ervaringen. Dit automatische systeem helpt ons om veel dagelijkse taakjes gedaan te krijgen, maar kan ook zorgen voor een gevoel van onvolledigheid en doelloosheid. Het is belangrijk om vaak bij jezelf na te gaan wat je aan het doen bent en bewust te kiezen voor vervullende en betekenisvolle ervaringen.
Credits
Auteur: Ping Chen
Buddy: Judith Scholing
Editor: Christienne Damatac
Vertaling: Wessel Hieselaar
Editor vertaling: Felix Klaassen