This post is also available in Engels.
Recentelijk zijn er allerlei bekende Nederlanders in het nieuws geweest die “vragen wilden stellen” over het coronabeleid van de overheid. Maar een vraag stellen betekent niet per se dat iemand op zoek is naar antwoorden. Wat kan een vraag eigenlijk allemaal betekenen?
Een voorbeeld van een BN’er die vraagtekens plaatste bij het coronabeleid is topmodel Doutzen Kroes. In juli postte ze op Instagram vragen als “Willen ze dat we gezond zijn? Is het makkelijker om een angstige maatschappij te beheersen?”. Of denk aan de recentere ophef over de hashtag #ikdoenietmeermee, waarin een aantal BN’ers leken aan te geven zich niet meer aan de coronamaatregelen te zullen houden. Achteraf verdedigden de muzikanten Bizzey en Tim Douwsma, twee deelnemers aan deze actie, zich met de bewering dat ze “alleen maar vragen wilden stellen”. In zijn programma zei Arjen Lubach hierover: “Mensen die alleen maar vragen hebben, zitten niet per se op antwoorden te wachten”. En hier is Lubach zeker iets op het spoor, want mensen stellen inderdaad vragen om verschillende redenen en vragen kunnen heel veel verschillende functies hebben.
In de wetenschap noemen we dit soort functies ook wel taalhandelingen. Elke keer als iemand iets zegt, heeft die uitspraak een functie. Zo kun je met taal verschillende dingen doen en het stellen van een vraag is niet anders. Je kunt bijvoorbeeld vragen om informatie (“Waar is de Lange Hezelstraat?”) of om bevestiging van informatie (“Klopt het dat je allergisch bent voor schaaldieren?”). Je kunt ook vragen stellen om ervoor te zorgen dat jij en je gesprekspartner op één lijn zitten, bijvoorbeeld door te verwijzen naar gedeelde informatie (“Weet je nog dat ik vorige week vertelde over die Tinderdate?”) of door te controleren of de ander je verhaal nog volgt (“Snap je wat ik bedoel?”). Je kunt ook een vraag stellen om met iemand mee te leven (“Dat moet vast heel zwaar geweest zijn, of niet?”) of als voorstel (“Zou je het leuk vinden om dit weekend te komen eten?”).
Het is niet altijd eenvoudig om de taalhandeling te herkennen, maar dit is wel heel belangrijk: de taalhandeling bepaalt namelijk wat een geschikte manier is om te reageren. Soms heb je zo’n grapjas aan tafel die op jouw vraag “Wil je het zout doorgeven?” simpelweg antwoordt met “Ja hoor, dat wil ik wel” en vervolgens niets doet. Hij doet dan alsof hij de taalhandeling van jouw vraag verkeerd begrepen heeft. Het is nog onduidelijk hoe luisteraars precies de taalhandeling herkennen, maar het lijkt erop dat naast de exacte woorden, ook de context, de intonatie en de lichaamstaal een rol spelen.
En hoe zit het dan met onze influencers, zoals Doutzen Kroes, wat voor taalhandeling willen zij uitvoeren met hun vragen over het coronabeleid? Het lijkt erop dat zij de vraagconstructie gebruikten om een punt te maken. Doutzen Kroes vroeg bijvoorbeeld “Willen ze dat we gezond zijn?”, maar door die vraag verderop – “Is het makkelijker om een angstige maatschappij te beheersen?” – wordt duidelijk dat ze waarschijnlijk iets bedoelt in de trant van “Ik vertrouw er niet op dat de overheid het beste voor heeft met onze gezondheid, ik denk dat ze een andere reden hebben voor hun beleid”. Dit is niet een vraag om informatie, want als ze namelijk echt had willen weten wat de intentie was, dan had zich tot de overheid gericht en niet tot haar volgers.
Een kritische houding is natuurlijk niet verkeerd en of je het wel of niet eens bent met de boodschappen van de BN’ers, is aan ieder voor zich. Wat we echter kunnen leren van de wetenschap over taalhandelingen is dat de functie van een boodschap hetzelfde is, of je die nu in vraagvorm giet of niet. Als je later spijt hebt van die boodschap, dan kun je dat gewoon zeggen, zoals zangeres Famke Louise bijvoorbeeld deed naar aanleiding van haar deelname aan #ikdoenietmeermee. Maar je kunt je niet verschuilen achter het excuus dat je uitspraak alleen maar een vraag is, want dit soort beweringsvragen zijn ook gewoon vragen.
Credits
Originele taal: Nederlands
Auteur: Marlijn ter Bekke
Buddy: Jeroen Uleman
Editor: Floortje Bouwkamp
Vertaling: Ellen Lommerse
Editor vertaling: Marisha Manahova
