This post is also available in Engels.
Komiek en schrijver Tim Minchin zei het al eens: we zijn slechts apen in schoenen. Dit illustreert treffend de boodschap die het werk van Frans de Waal omvat. Tijdens zijn carrière bestudeerde hij het gedrag van talloze primaten en onthulde hij de opmerkelijke gelijkenissen tussen mens en aap.
Les 1: chimpansees bedrijven politiek
In zijn vroege carrière bestudeerde Frans de Waal de sociale hiërarchie van een kolonie chimpansees in de dierentuin van Arnhem. Hij observeerde dat de alfapositie – de hoogste positie in de sociale rangorde – niet werd bekleed door de grootste of meest agressieve aap, maar door de aap die het beste allianties kon smeden en de meeste bescherming bood. Deze leiders bouwden aan hun machtsbasis door tijd door te brengen met hun ‘onderdanen’ en hen gunsten te verlenen.
Ook zag hij dat de sociale rangorde van deze groep apen zeer bewegelijk is, met regelmatige verschuivingen in de invulling van de alfapositie. Hij ontdekte dat machtswisselingen niet tot stand kwamen met geweld en bombarie. Integendeel, machtsovernames vonden plaats na een lang proces van het vormen van coalities en het ondermijnen van de huidige leider. Met andere woorden: de chimpansees bedreven politiek. Net als mensen tonen deze primaten hun vermogen tot samenwerken, het oplossen van conflicten, empathie en zelfs een vorm van moraliteit – eigenschappen die dus helemaal niet zo uniek voor de mens zijn.
Les 2: ook apen hebben empathie en moraliteit
In het klassieke eerlijkheidsexperiment van De Waal moesten twee kapucijnaapjes een kei geven aan een onderzoeker. Voor deze actie werden ze beloond met een stukje komkommer. Na verloop van tijd veranderde de beloning voor een van de aapjes in een druif – die zij veel lekkerder vinden dan de komkommer. Wat bleek? Zodra het andere aapje dit door had, ging deze luid protesteren, want dat is natuurlijk niet eerlijk! De Waal toont met dit experiment opnieuw dat empathie en moraliteit geen uniek menselijke eigenschappen zijn, maar diepgeworteld zitten in onze gedeelde evolutie.
Les 3: genderrollen bij primaten kennen geen strakke binaire categorisatie
In de dierenwereld zijn verschillende voorbeelden te vinden van flexibiliteit in de genderrolverdeling. Binnen primatengroepen is het niet ongewoon dat de sommige vrouwtjes helpen het territorium te verdedigen en er mannetjes zijn die liever zorgtaken op zich nemen. Individuen die afwijken van de norm worden daar niet voor gestraft of gemeden. Een voorbeeld dat De Waal beschrijft is dat van Donna. Donna is een chimpansee-vrouwtje dat als kind al liever aan het stoeien was met de jongetjes en haar hele leven meer optrok met de mannetjes uit de kolonie. Dit leverde nooit problemen op. De rest van de groep nam Donna voor wie ze was.
De kernboodschap van het werk van Frans de Waal is de erkenning van de fundamentele verbondenheid tussen mens en dier. Het mag dan geaccepteerd zijn dat we afstammen van de apen, maar Frans de Waal herinnerde ons er keer op keer weer aan, dat we niet zoveel van onze naaste verwanted zijn verwijderd.
Credits
Auteur: Lucas Geelen
Buddy: Eline de Boer
Redactie: Eline de Boer
Vertaling: Helena Olraun
Redactie vertaling: Swantje Neil
Afbeelding van Satya deep via Unsplash