This post is also available in Engels.
Heb je wel eens een nieuw woord of concept geleerd dat je vervolgens overal opmerkte? Je vindt het plotseling het in artikelen, gesprekken, advertenties en zelfs op de radio. Het voelt alsof het universum erop aanstuurt je je aandacht erop vestigt. Als inwoner van Nederland en spreker van Nederlands als niet-moedertaalspreker, overkomt mij dit voortdurend. Het staat bekend als het Baader-Meinhof fenomeen, en het is op meer dingen van toepassing dan alleen op het leren van een nieuwe taal.
Van taal leren tot parkeerplaatsen – frequentie-illusies zijn overal
Een andere naam voor het Baader-Meinhof fenomeen is “frequentie-illusie”, een goede naam, want het slaat op de cognitieve bias om je iets frequenter op te merken nadat je ervan bewust bent geworden. De term ‘Baader-Meinhof fenomeen’ is bedacht door Terry Mullen, die de naam van de terroristische groep Baader-Meinhof overal bleef opmerken nadat hij het één keer genoemd had.
Een specifiek voorbeeld van een frequentie-illusie is het blauwe auto-syndroom, dat optreedt wanneer iemand een felgekleurde auto koopt om op te vallen, om vervolgens het gevoel te hebben omringd te zijn door auto’s in dezelfde kleur. Wanneer we focussen op zo’n kleur, zoeken onze hersenen actief naar vergelijkbare stimuli in onze omgeving. Deze verhoogde bewustwording kan de illusie creëren dat er meer blauwe auto’s zijn dan ooit tevoren. In werkelijkheid is onze perceptie simpelweg toegespitst op het opmerken van blauwe auto’s.
De kracht van aandacht, priming en bevestigingsbias
We ervaren dit fenomeen wanneer onze hersenen geneigd zich te richten op gevallen die overeenkomen met onze recente ervaringen. Een belangrijke bijdrage hieraan wordt geleverd door selectieve aandacht, de schijnwerper van onze hersenen waarmee we informatie kunnen filteren. Als we ons bewust zijn van een bepaald concept, hebben we waarschijnlijk ook aandacht voor het concept in onze omgeving. Daarnaast hangt het samen met priming, een psychologisch verschijnsel waarbij blootstelling aan een stimulus onze reactie op een volgende stimulus beïnvloedt en onze gevoeligheid voor gerelateerde dingen kan vergroten. Ook de bevestigingsbias speelt een belangrijke rol. Deze bias verwijst naar onze neiging om informatie te zoeken die onze bestaande overtuigingen of verwachtingen ondersteunt, terwijl we tegenstrijdig bewijs negeren of verwerpen. Dus: bij het Baader-Meinhof fenomeen, richt je je selectieve aandacht meer op blauwe auto’s door priming via je eigen blauwe auto. Door te geloven dat je plotseling veel blauwe auto’s ziet, leidt je bevestigingsbias je wederom naar het focussen op de blauwe auto’s terwijl je andere kleuren (die veel vaker voorkomen) negeert, waardoor een zichzelf versterkende ‘feedbackloop’ ontstaat.
Het patroonherkenningsvermogen van de hersenen
Selectieve aandacht en perceptuele vooroordelen voeden het opmerkelijke vermogen van de hersenen om patronen te herkennen. Onze hersenen verwerken voortdurend informatie uit de wereld om ons heen en proberen betekenisvolle associaties te maken. Dit proces, genaamd patroonherkenning, helpt ons om onze omgeving te begrijpen en door het dagelijks leven te navigeren. Onze hersenen zijn net kleine statistici die snakken naar patronen en proberen structuur te vinden in de informatie om ons heen, waardoor we gevoeliger zijn voor het detecteren van een vermeende toename in het aantal blauwe auto’s zodra onze aandacht erop is gericht.
De volgende keer dat je steeds weer hetzelfde woord, idee of object tegenkomt, neem dan even de tijd om te waarderen hoe buitengewoon goed onze hersenen zijn in het vinden van patronen, maar onthoudt hoe gemakkelijk onze perceptie wordt beïnvloed door vooroordelen. Volgens de logica van frequentie-illusies, zul je ze vaker opmerken nu je je ervan bewust bent!
Credits
Auteur: Helena Olraun
Buddy: Elena Markantonakis
Redactie: Francesca Alba
Vertaling: Maartje Koot
Redactie Vertaling: Maartje Koot
Uitgelicht beeld van Kelly via pexels.com