Vanochtend heb ik eerst een uurtje hardgelopen voordat ik naar mijn werk ging. Dan is het nog zo lekker koel en rustig buiten. En het is natuurlijk gezond. Maar wist je dat sporten ook goed is voor je hersenen? Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat kinderen die sporten beter presteren op school. Ook zijn er aanwijzingen dat zelfs direct na het sporten je geheugen beter werkt. Op het Donders Instituut wordt hier momenteel onderzoek naar gedaan.
Foto gemaakt door Nevit Dilmen (GFDL en CC-BY-SA-3.0 licentie via Wikimedia Commons)
Deze week publiceerden Spaanse onderzoekers een artikel waarin ze een positief verband lieten zien tussen sporten en schoolprestaties. In een groep van 2000 jongeren zagen ze dat hoe beter de leerlingen waren op de shuttle-run test (waarbij je zo snel mogelijk heen en weer moet rennen), hoe hoger hun cijfers op wiskunde en taal. Een vergelijkbaar effect is gevonden in ouderen. Ouderen die gedurende een aantal maanden meededen aan een programma waarbij ze geregeld aan sport deden, presteerden na afloop van dit programma beter op een ingewikkelde cognitieve taak dan daarvoor. Belangrijker nog: ze presteerden beter dan de controle groep die geen sportprogramma volgde. Bij zowel ouderen als jongeren heeft sporten dus een positief effect op de hersenen.
Sporten geeft je geheugen een boost
Naast deze lange termijn effecten heeft sporten ook een onmiddellijk effect op onze hersenen. Hier is veel minder over bekend, maar onderzoek wijst vooral in de richting van een positief effect op het geheugen. In muizen is aangetoond dat flink rennen in een muizenrad zorgt voor verhoogde concentraties van de stof BDNF (brain-derived neurotrophic factor). Deze stof stimuleert de aanmaak en groei van hersencellen, met name in de hippocampus. Dit hersengebied is essentieel voor het leren en het aanmaken van nieuwe herinneringen. Ook in mensen is aangetoond dat er na het sporten meer BDNF in het bloed zit. Dit wijst er op dat sporten direct zorgt voor een geheugen boost.
Onderzoek op het Donders Instituut
De vraag is nu hoe lang dit effect blijft. Eelco van Dongen, onderzoeker op het Donders Instituut, is momenteel bezig om dit te onderzoeken. Zijn proefpersonen leren eerst nieuwe informatie en gaan daarna hard fietsen op de hometrainer. Twee dagen later worden ze getoetst op wat ze hadden geleerd. Als hun geheugen beter blijkt dan dat van de proefpersonen die na het leren niet hebben gefietst, dan toont dat aan dat sporten ons lange-termijn geheugen bevordert. Het onderzoek loopt nog, dus op de resultaten moeten we nog even wachten.
Sporten is dus goed voor je hersenen, op zowel de korte als lange termijn. Al zijn de effecten wel klein, dus van alleen sporten word je niet slimmer. Ik blijf in ieder geval lekker hardlopen. En het WK kijken. Maar het effect van sport kíjken op geheugen is weer een heel ander verhaal.
Meer informatie:
Bronartikel van de Spaanse onderzoekers
Review artikel over het effect van sporten op de hersenen
Dit blog is geschreven door Jeanette
Is er sterker bewijs voor deze substantiële claim? Het bewijs dat hier aangevoerd komt niet erg overtuigend op mij over. Kort samenvattend hebben we hier een observationele studie waarbij resultaat op de shuttle-run en studieresultaten samenhangen en een experimentele studie waarbij BDNF verhoogd is na sporten. Het probleem ontstaat wanneer er een derde variabele kan zijn met een causale invloed op de twee andere variabelen (third variable problem). Een motivationele variabele die invloed heeft op beide resultaten lijkt mij een plausibele kandidaat. Bij de tweede studie laat men een causaal verband zien tussen sporten en BDNF-concentratie en vervolgens een boost op het geheugen. Maar voor deze boost is geen bewijs, enkel de verhoogde concentratie is aangetoond. Dit probleem zie je ook vaak in klinische studies (surrogate outcome measures). Als laatste lijkt mij een goede controle conditie geen overbodige luxe bij zo’n type studie. Een groep dezelfde tijd laten besteden aan wiskunde sommen maken lijkt mij wel een leuke controle conditie.
Ik hoop dat deze iets te lange comment wat meer discussie weet los te maken op de site, want ik vind het een erg leuk initiatief. Ga zo door!
Beste Steven,
Bedankt voor je kritische comment! Deze post geeft een beknopt overzicht van een bulk aan literatuur, en is daardoor verre van volledig. De studie van de Spaanse onderzoekers is inderdaad een observationele studie, met alle nadelen die daarbij horen. Het laat een positief verband zien tussen sporten en schoolprestaties, maar dit verband is niet noodzakelijkerwijs causaal. Daarnaast zijn er studies, vooral met ouderen, die wel gerandomiseerd zijn (dus niet puur observationeel). Hierbij wordt een groep die aan een actief sportprogramma mee doet vergeleken met een controle groep die in dezelfde tijd op een wachtlijst staat. Dit is al een stapje beter dan observationeel onderzoek, maar ook hierbij zijn andere factoren, zoals bijvoorbeeld een placebo effect, niet uit te sluiten. Ten derde is er onderzoek gedaan met proefdieren, waarbij deze factoren in veel mindere mate een rol spelen. Ook kan hierbij direct worden gekeken naar het effect in de hersenen van de muizen, bijvoorbeeld dat na rennen in een rad er meer zenuwcellen ontstaan in de hippocampus. Al dit onderzoek bij elkaar maakt het aannemelijk dat sporten een positief effect heeft op cognitieve functies zoals geheugen, mogelijk via cel-groei in de hippocampus (via BDNF), maar ongetwijfeld spelen meerdere factoren een rol. Het is een complexe puzzel waarvan slechts enkele stukken op hun plaats liggen (en zelfs dat bewijs is, zoals alles in de wetenschap, niet onomstotelijk), maar die wel een idee geven van hoe de complete puzzel er uit zou kunnen zien. Het onderzoek van Eelco van Dongen is gericht om weer een puzzelstukje te vinden, namelijk het effect van sporten (op een hometrainer) op het lange-termijn geheugen.
Ik hoop dat deze uitleg je wat meer heeft overtuigd. Als je meer over dit onderwerp wilt weten dan raad ik je aan het bronartikel in Nature Reviews Neuroscience te lezen. Dit artikel geeft een goed overzicht van veel onderzoek naar dit het effect van sporten op de hersenen en cognitie. Het artikel is helaas niet open-access, dus als je er geen gratis toegang tot hebt via bijvoorbeeld een universiteitsnetwerk zul je het artikel moeten kopen.
Interessant! Ik heb pas een ander interessant artikel gelezen en daarin wordt het volgende gezegd: Mensen gebruiken hun geheugen verkeerd. Zogeheten kill and drill methode, maar dit is een methode met een laag rendement. Je kan beter geheugen technieken gebruiken die ook worden gebruikt door geheugen kampioenen. Dan valt er echt veel te halen en kan iedere simpele ziel eenvoudig de volgorde van een pak kaarten memoriseren. Artikel kan je hier vinden: https://www.zobegaafd.nl/geheugen-verbeteren-het-kan/