Als er een ramp gebeurt met dodelijke slachtoffers, zoals bij de MH17-vliegtuigramp, is het zaak zo snel mogelijk de slachtoffers te identificeren. Dit doet het Nederlands Forensisch Instituut. Het NFI gebruikt hierbij slimme software die is ontwikkeld door SMART Research, een spin-off van het Donders Instituut.
Foto door Paolo (CC BY-ND 2.0 licentie)
Iedere lichaamscel bevat erfelijke informatie in de vorm van DNA. Deze erfelijke informatie wordt ook wel het DNA-profiel genoemd. Dit profiel verschilt van individu tot individu, maar lijkt meer op elkaar als twee personen familie van elkaar zijn. Als je na een ramp slachtoffers wilt identificeren, kun je hier handig gebruik van maken.
Om de slachtoffers te koppelen aan de namen van vermiste personen worden de DNA-profielen van de stoffelijke resten bepaald, en die van familieleden van vermisten. Verder worden de familierelaties in kaart gebracht in de vorm van een stamboom. In deze stambomen zitten een of meerdere lege plekken van vermisten. De uitdaging is nu om te achterhalen welke slachtoffers op welke lege plekken passen.
Bayesiaanse netwerken
Onderzoekers aan het Donders Instituut hebben slimme software ontwikkeld om deze puzzel op te lossen. Deze software gebruikt zogenaamde Bayesiaanse netwerken om de kans te berekenen hoe goed een slachtoffer op een lege plek in de stamboom past. De netwerken worden automatisch aangemaakt op basis van de stambomen. De DNA-profielen worden automatisch ingepast en de kansberekeningen zijn geautomatiseerd met behulp van speciale algoritmes. Met een druk op de knop worden alle mogelijke matches berekend. Vervolgens kan een forensisch deskundige de meest waarschijnlijke combinaties bekijken en het definitieve besluit nemen of er inderdaad een match is.
Bonaparte
Het softwarepakket heeft de naam Bonaparte gekregen, vernoemd naar Napoleon Bonaparte, de man die er verantwoordelijk voor is dat iedereen een achternaam heeft. In mei 2010 kreeg het systeem de vuurdoop met de crash van het Afriqiyah Airways vliegtuig in Tripoli. Deze ramp telde 103 slachtoffers waaronder 70 Nederlanders. Recentelijk is het systeem voor identificatie van slachtoffers van de MH17-ramp gebruikt.
Naast slachtofferidentificatie wordt Bonaparte ook gebruikt voor DNA-verwantschapsonderzoek. Hierbij wordt er bijvoorbeeld in de DNA-databank voor strafzaken niet alleen naar een directe match met het daderspoor gezocht, maar ook naar indirecte matches met mogelijke verwanten van de dader. In 2014 is zo een serieaanrander gevonden via zijn broer. Ook is Bonaparte gebruikt bij het verwantschapsonderzoek waarmee de Marianne Vaatstra-zaak is opgelost.
Het brein als kansberekeningsmachine
Wat heeft DNA-identificatie met de hersenen te maken? Ook ons brein maakt gebruik van Bayesiaanse netwerken om een puzzel op te lossen. Dit keer bestaat de puzzel niet uit DNA-profielen en stambomen, maar uit stukjes informatie die via je zintuigen de hersenen bereiken, gecombineerd met stukjes informatie uit je geheugen. Vervolgens bepalen de hersenen wat de meest waarschijnlijke oplossing van deze puzzel is. Deze oplossing vormt onze waarneming. Met dit systeem kunnen we veel moeilijke taken uitvoeren, zoals luisteren naar een gesprekspartner op een rumoerig feestje.
Meer informatie
Nieuwsbericht over het identificeren van MH17-slachtoffers
Website over het softwarepakket Bonaparte
Doe-het-zelf: isoleer je eigen DNA
Gerelateerd blog over het waarnemen van lichaamsrotatie
Dit blog is geschreven door Wim Wiegerinck en Willem Burgers. Hun spin-off SMART Research ontwikkelt software om patronen te herkennen in grote hoeveelheden data, zoals DNA-databanken of databases met klantgegevens.
Bewerking door Julian.