Gisteravond gaf Jane Goodall een lezing in Nijmegen. Goodall, inmiddels 81 jaar oud, is een pionier op het gebied van onderzoek met mensapen. Als een van de eersten leefde zij jarenlang samen met chimpansees in de jungle. Wij waren benieuwd hoe het is om zulk veldonderzoek te doen, en vroegen het de ervaren primatologe Anne Marijke Schel.
Drie chimpansees.
Anne Marijke, jij hebt zeven jaar lang het grootste deel van het jaar in de wildernis van Afrika gewoond, in Ivoorkust en Uganda. Kun je iets vertellen over het onderzoek dat je daar hebt gedaan?
‘Ons onderzoek ging over taal. Er is onder wetenschappers veel discussie over de oorsprong van taal en communicatie. Dit is een evolutionair vraagstuk, dus het loont om te kijken naar dieren die evolutionair gezien relatief dicht bij ons staan, zoals mensapen. Die dieren stoten allerlei klanken uit, maar volgens sommige onderzoekers zijn dat slechts emotionele reacties en zijn ze niet bedoeld als taal. Ons team wilde weten of dit klopt.
‘Om dit uit te zoeken legden we nepslangen neer in de jungle. Als chimpansees deze nepslangen tegenkwamen, schrokken ze ontzettend! Ze stieten dan een klank van angst uit. Wat echter ook bleek, is dat de chimps extra geluiden maakten wanneer er groepsgenoten in de buurt waren. Omdat de chimps deze klanken alleen maakten wanneer er anderen bij waren en deze geluiden duidelijk richtten aan die omstanders, kun je concluderen dat de klanken bedoeld waren ter communicatie. Waarschuwingsklanken wellicht. Of je het een echte taal noemt, is een tweede.’
Hoe vond je het om in de jungle te leven onder de mensapen?
‘Geweldig. Ik heb in totaal zo’n vijf jaar in de jungle geleefd, en het is een fantastische werkplek. Je wordt elke dag wakker in dat prachtige bos en wordt door de chimpansees opgenomen in hun groep. Je bent echt onderdeel van het leven daar.’
‘Nu ben ik terug in Nederland, in Utrecht. Die switch ging eigenlijk vrij gemakkelijk. Ik heb net een kind gekregen, en dan is het prettig om in een stad te wonen, tussen je vrienden van vroeger. Maar ik mis het bos absoluut.’
Anne Marijke en een chimpansee.
Waarom is het nuttig om onderzoek te doen naar mensapen in het wild, vergeleken met apen in een laboratorium?
‘Laboratoriumonderzoek is ook enorm nuttig. In het lab krijg je de kans om het gedrag van een dier in specifieke situaties volledig uit te pluizen. Maar in het wild kun je de interactie tussen dier en natuur onder de loep nemen. Hoe gaan mensapen om met voedsel en vijanden, zoals slangen? En hoe bakenen ze hun territorium af? Om deze vragen te beantwoorden moet je de dieren observeren in hun natuurlijke omgeving.’
Kun je tot slot nog iets zeggen over wat Jane Goodall heeft betekend voor het onderzoek naar mensapen?
‘Haar bijdrage is heel groot. Ze was een van de eersten die met chimpansees gingen leven en schreef enorm gedetailleerde verslagen over hun gedrag. Daaruit bleek ineens dat chimpansees jagen, zelfs op andere apen. Sindsdien reist Goodall de wereld rond om voorlichting te geven over natuurbehoud. Ze is een voorbeeld voor veel mensen.’
Het kamp van Anne Marijke en haar collega’s in Uganda.
Meer informatie
Bekijk hier (1,2MB) en hier (1,5MB) twee leuke filmpjes die gemaakt zijn door Anne Marijke en haar collega’s in Uganda. Op het eerste filmpje zie je hoe een chimpansee reageert op de nepslang die in het onderzoek werd gebruikt.
Je kunt hier meer lezen over Jane Goodall en haar werk.
Dit blog is geschreven door Jeroen. Bewerking door Lieneke. Anne Marijke Schel is postdoctoraal onderzoeker en docent aan de Universiteit van Utrecht. Ze doet onderzoek naar communicatie in primaten en onderwijst studenten in vakken die met diergedrag en cognitie te maken hebben.