This post is also available in Engels.
Neuraal natuurkundig
Brak jouw voet ooit heldhaftig de val van iets wat uit je handen glipte? Redde je wel eens je neus door vliegensvlug die vreemd stuiterende basketbal te ontwijken? Dan zal het geen nieuws zijn dat ons brein opmerkelijk veel verstand heeft van de dynamische wereld. Vaak realiseer je je naderhand pas hoe complex de actie was, die je lichaam haast vanzelf uitvoerde. Veel sporten en spellen doen ook een beroep op dit verstand, zoals basketbal of Yenga®. Vreemd genoeg domineren natuurkundigen hierbij niet per se, terwijl zij alles precies kunnen voorspellen. Hoe kan het brein zo soepeltjes handelen volgens ingewikkelde natuurwetten, maar kraakt het zich suf voor je examen natuurkunde?
Intuïtief ingenieur
Ons ingebouwde begrip van de natuurkundige principes in de wereld noemen we onze fysische intuïtie. Dit is evolutionair voordelig om te hebben, omdat je zonder gauw problemen ondervindt (zoals koffievlekken, gestolen fietsen, en confrontaties met voertuigen). Omdat de relevantie zo alomtegenwoordig is, valt deze geïntegreerde kennis nauwelijks op. Des te verrassender zijn foute voorspellingen, zoals dat gelanceerde pak vla waarvan je zwoer dat het voller zat. Subtielere voorspellingsfouten zijn perceptueel meer kriebelig: je voelt dat er iets niet klopt, maar weet niet gelijk wat. Neem bijvoorbeeld de verwarrende trein die langs de jouwe wegrijdt, waardoor het leek alsof je zelf vertrok.
Modellen om te voorspellen
Grappig genoeg blijven we veel van zulke voorspellingsfouten consequent maken, al begrijpen we dondersgoed wat er mis is. Dit heeft te maken met de oorsprong van onze fysische intuïtie. Het brein leert die natuurkundige handigheid namelijk niet uit fascinatie, maar om succesvol te functioneren in een complexe wereld. Als grootverbruiker van energie streeft het brein naar maximale succesgarantie voor minimale rekenkosten. Hiertoe modelleert het de wereld aan de hand van patronen in zintuigelijke informatie, gefocust op aspecten die voor ons functioneren relevant zijn. Daarom gaan vreemde quantumdeeltjes, magnetische velden, of radioactieve stralen niet tegen onze intuïtie in.
Wat zit er in onze modelbouwkit?
Dát ons brein een fanatieke modelbouwer is, is duidelijk. Wat vóór modellen het precies bouwt, houdt de cognitieve wetenschap nog altijd bezig. De grenzen van onze intuïtie zijn hiervoor een handige raadgever, door die te onderzoeken weten we dat ons brein onder andere modellen bouwt van:
- Objecttrajecten: Waar rolt die bal heen? Wanneer stap je een draaideur in?
- Zwaartekracht/balans: Gaat die stapel afwas vallen? Op wiens bagagedrager zit je veilig?
- Botsingen en stuiteren: Hoe sla je die squashbal? Waar knal je die sjoelsteen tegenaan?
- Causaliteit: Zijn die rammelende boom en plots gestopte auto gerelateerd?
- Materiaaleigenschappen: Op welke natgeregende ondergrond fiets je voorzichtiger? Liggen die glasscherven lekker?
- Objectpermanentie: Rolt dezelfde golfbal uit de tunnel waarin de eerdere verdween?
We voorspellen intuïtief minder makkelijk meerdere objecttrajecten tegelijk, hoe sterk een knoop is, de beweging van vloeistoffen, en krachten bij rotatie. Verschillende wetenschappers verklaren deze in-/capaciteiten op verschillende manieren. Sommigen stellen dat we handige, zelfbedachte vuistregels gebruiken, zoals dat zware dingen traag zijn, en beweging niet zomaar stopt. Anderen denken dat we juist wel natuurwetten gebruiken, maar simpelere, snel inzetbare varianten ervan. De meest populaire theorie oppert een “intuïtieve fysica-engine”, waarmee we stukjes van de wereld simuleren als basis voor precieze voorspellingen. Hoe denk jij dat je brein aan z’n natuurkundige handigheid komt?
Credits
Auteur: Wieger Scheurer
Buddy: Lucas Geelen
Redactie: Natalie Nielsen
Vertaler: Charlotte Sachs
Redactie vertaling: Elena Markantonakis
Kop afbeelding van cottonbro studio via pexels.com
