This post is also available in Engels.
Toen ik begon aan mijn masters project, was ik met name geïnteresseerd in hoe dieren geluiden waarnemen en interpreteren. Later, tijdens het schrijven van mijn these, begon ik na te denken over wat onze waarneming vormgeeft en vroeg ik mij af of een ‘objectieve werkelijkheid’ überhaupt bestaat.
Wat is waarneming?
Waarneming is de bron van kennis over onze omgeving; het wordt verworven door hoe we onze omgeving ervaren. Waarneming is niet enkel wat we leren over de huidige situatie via onze zintuigen. Waarneming omvat bijvoorbeeld ook de herinneringen die een bepaalde geur kan opwekken of de emoties die we voelen wanneer we ons favoriete liedje horen.
Mijn brein, mijn realiteit
De werkelijkheid is helemaal niet objectief. Dit zie je terug in het feit dat we allemaal onze eigen mentale voorstellingen hebben van eenzelfde gebeurtenis. We zien onze waarneming als een fundamentele waarheid, maar dat is niet zo. Het is fascinerend om je te realiseren dat hoe de omgeving onze waarneming vormgeeft, afhangt van de gevoeligheid van onze zintuigen! Het geluidsspectrum dat je kan horen wordt bijvoorbeeld bepaald door de anatomische kenmerken van het slakkenhuis -het binnenste van ons oor dat betrokken is bij horen. En ook ons brein kan de werkelijkheid anders vormgeven, afhankelijk van onze eerdere ervaringen. Zo kan trauma uit het verleden zorgen dat we daadwerkelijk gevaar in sommige contexten anders waarnemen.
Een visueel voorbeeld: het invullen van missende informatie
Mensen zijn visuele dieren, we vertrouwen dan ook het meest op ons visueel systeem als we een situatie moeten inschatten. Een illustratie van hoe we onze eigen representaties van de wereld maken is het fenomeen van saccades, oftewel (snelle) oogbewegingen. Wanneer we deze oogbewegingen maken, is ons visueel waarnemingsvermogen tijdelijk uitgeschakeld en zijn we functioneel blind. Maar hier merken we helemaal niks van, terwijl deze blinde momenten vaak voorkomen: zo’n 10% van ons wakkere leven. De reden hiervoor is dat ons brein het tijdelijke gat van informatie invult met de meest waarschijnlijke informatie gegeven de huidige situatie. Hetzelfde gebeurt als je koffie knoeit op een stuk tekst: het blijft leesbaar doordat je weggevallen woorden kan invullen op basis van de context.
Uiteindelijk is het een gefilterde werkelijkheid
We leven in een wereld propvol prikkels, en we moeten inkomende informatie beperken zodat we die juist interpreteren en gepaste acties kunnen uitvoeren. Omdat we vaak snelle beslissingen moeten nemen, zijn er bondige mentale representaties nodig van de externe wereld. Dit is zondermeer nuttig in het dagelijks leven, maar er ontbreekt daardoor ook veel nuance. Zo hebben mensen maar 3 fotoreceptoren om kleuren waar te nemen, terwijl sommige dieren er wel 12 hebben. Deze dieren zien kleuren anders dan wij, terwijl we naar hetzelfde kijken. Dit is omdat er niet één werkelijkheid is: wat we waarnemen is altijd gefilterd door onze zintuigen.
Auteur: Francesca Abela
Buddy: Kim Beneyton
Redactie: Rebecca Calcott
Vertaling: Floortje Bouwkamp
Redactie vertaling: Felix Klaassen
Beeld: Elijah Hiett via Unsplash