This post is also available in Engels.
Het gebeurt wanneer we het gevoel hebben dat een bepaald moment zich al eerder heeft voorgedaan. Elke gewaarwording, zoals een aanblik, geluid of geur, kan een gevoel van vertrouwdheid opwekken, alsof het tot een eerdere ervaring behoort. Dit fenomeen is het best bekend als déjà vu, een Frans woord dat letterlijk “reeds gezien” betekent. De uitdrukking déjà vu is niet nieuw en er zijn veel voorbeelden van in de literatuur en moderne kunst. Zo schreef Proust al over een déjà vu, teweeggebracht door de smaak van een heerlijk Frans gebakje dat hij als kind at, en Beyoncé neuried in een van haar liedjes over een romantisch déjà vu.
Het lijdt geen twijfel dat déjà vu’s de meesten van ons intrigeren, en neurowetenschappers vormen daarop geen uitzondering.
Zoals gewoonlijk wanneer het mysterieuze hersenfuncties betreft, zijn neurowetenschappers de eersten die het mysterie willen oplossen. De belangrijkste bevinding, vanuit meerdere studies, is dat déjà vu’s een eigenaardigheid zijn van het geheugensysteem. Je hersenen halen herinneringen door elkaar, wat leidt tot een verkeerde koppeling tussen wat we ons denken te herinneren en wat er werkelijk afspeelt. Dit gebeurt omdat nieuwe zintuiglijke informatie, die gewoonlijk wordt opgeslagen als onderdeel van het kortetermijngeheugen, uitlekt naar het langetermijngeheugen. Als gevolg daarvan worden recente herinneringen verward met oude. Daardoor denk je dat je iets herkent alsof je het al eerder hebt gezien. Maar in werkelijkheid is deze prikkel onbekend en verwar je het gewoon met andere, oudere herinneringen.
Deja-vu kan worden gezien als een soort foutieve herkenning op basis van vertrouwdheid. Maar wanneer en waarom gebeurt het?
Toen wetenschappers onderzoek verrichtten naar déjà vu in de algemene bevolking, zagen zij dat mensen die een déjà vu hebben over het algemeen een goed geheugen hebben. ‘Déjà vu-ers’ rapporteerden geen moeilijkheden bij het herinneren van gebeurtenissen uit het verleden of het herkennen van eerdere, en dus vertrouwde prikkels. Eén factor lijkt daarentegen een sterke associatie te hebben met déjà vu: reisfrequentie. Verrassend genoeg doet een déjà vu zich vaker voor wanneer mensen een gevoel van vertrouwdheid ervaren in een onbekende omgeving, een plaats waar zij nog nooit zijn geweest. De reden hiervoor is dat om een déjà vu te ervaren je moet vaststellen dat het gevoel van vertrouwdheid verkeerd was, en dit is gemakkelijker vast te stellen wanneer de context volledig nieuw voor je is.
Bijzondere herinneringen, foutieve waarnemingen… hoe zit het met de hersenen?
Blijkbaar is er één hersengebied dat bijzonder belangrijk is voor déjà vu: de mediale temporale kwab. De mediale temporale kwab omvat de amygdala, het centrum van de emoties, en de hippocampus, de geheugenprocessor in de hersenen. Onderzoek bij epileptische patiënten heeft aangetoond dat elektrische stimulatie in de temporale hersenkwab déjà vu’s kan opwekken. Het lijkt er dus op dat een déjà vu niets anders is dan de activering van de amygdala en de hippocampus in een samengaand ritme, waardoor foutieve emotioneel geladen herinneringen ontstaan.
Déjà vu is een truc van ons zintuiglijk en emotioneel geheugen en doet zich vooral voor bij blootstelling aan een onbekende omgeving. Veel andere vragen zijn echter nog onbeantwoord. Waarom zijn we op bepaalde momenten vatbaarder voor een déjà vu? Komt déjà vu vaker voor bij jonge of volwassen mensen? Hoe verschillend is het van zijn tegenovergestelde – – jamais vu? Blijf onze blogs lezen om meer hierover te weten te komen.
Author: Martina Arenella
Buddy: Kim Beneyton
Editor: Rebecca Calcott
Translation: Ellen Lommerse
Editor translation: Floortje Bouwkamp
Photo credit to marlon Nainggolan via Pixabay