This post is also available in Engels.
We versimpelen even het probleem en vragen je je het volgende scenario voor te stellen:
Een stad bereidt zich voor op een besmettelijke ziekte waar naar verwachting 600 mensen aan zullen overlijden als er niets gedaan wordt. Er zijn twee verschillende programma’s voorgesteld om de ziekte te bestrijden. De experts schatten de gevolgen van de programma’s als volgt in:
Programma A): 200 mensen worden gegarandeerd gered
Programma B): Er is 33% kans dat alle 600 mensen worden gered, maar ook 66% kans dat helemaal niemand wordt gered
Welke van de twee programma’s heeft je voorkeur?
Moeilijke keuze? De beroemde gedragswetenschappers (en Nobelprijswinnaars) Daniel Kahneman en Amos Tversky legden al in de jaren ’80 exact dit probleem voor aan een grote groep proefpersonen. Wat blijkt? Bijna driekwart (72%) van de proefpersonen ging voor programma A: ze kozen voor de zekerheid van 200 geredde levens over het risico dat niemand wordt gered. Waarom is dit opvallend? Omdat de twee opties in feite identiek zijn aan elkaar.
De rationele beslisser
Reken maar mee:
In programma A hebben we 100% kans dat we 200 mensenlevens redden, oftewel: 100% × 200 = 200.
In programma B hebben we 33% kans dat we 600 mensen redden, 33% × 600 = 200.
Het uiteindelijke aantal geredde levens is dus gelijk voor beide programma’s. Toch voelt het anders, nietwaar?
Economische modellen hebben niks met gevoel; volgens een dergelijk framework kan de objectieve waarde van een optie bepaald worden door de waarde van die optie (bijv. de hoeveelheid geredde levens) te vermenigvuldigen met de kans dat je die waarde daadwerkelijk ontvangt. Als mensen zich volledig ‘rationeel’1 zouden gedragen, zouden we geen verschil moeten voelen.
Waarom kiezen mensen dan toch massaal voor optie A?
Aversie voor risico’s
Het verschil tussen de twee opties zit hem in de aan- en afwezigheid van risico. Bij twee opties van gelijke waarde kiezen mensen dikwijls voor de zekere optie (gegarandeerd 200 mensenlevens redden). Sterker nog, ze doen dit zelfs wanneer de zekere optie minder waard is dan de onzekere. Onzekerheid op zich zorgt er dus al voor dat mensen een optie minder zien zitten. Dit wordt ook wel risico-aversie genoemd (angst voor risico’s).
Door onzekerheid kunnen beslissingen dus drastisch worden beïnvloed, terwijl de objectieve uitkomst evenveel waard is, hoe irrationeel! Maar het wordt nog gekker.
Het effect van framing
Denk weer terug aan de situatie aan het begin van deze tekst, maar overweeg nu deze twee alternatieve programma’s:
Programma C): 400 mensen zullen gegarandeerd sterven
Programma D): Er is 66% kans dat 600 mensen zullen sterven, maar ook 33% kans dat helemaal niemand sterft
Welke van deze twee programma’s heeft je voorkeur?
Wat blijkt, in de studie van Tversky en Kahneman koos nu 78% van de mensen voor programma D en ging men dus voor de onzekere optie. Als je de berekeningsoefening van eerder hier toepast zal je erachter komen dat de sterftecijfers van beide opties weer identiek zijn. Sterker nog, de uitkomst van programma A (200 geredde levens) is exact hetzelfde als die van programma C (400 doden). Waarom kiest men nu ineens wél de optie met onzekerheid?
Dit komt door zogenaamde framing-effecten: In het eerste scenario (programma A/B) was het referentiekader van de gok dat niemand wordt gered. Kiezen voor 200 geredde levens voelt daarom als een winst. In het tweede scenario was het referentiekader van de gok echter dat niemand overlijdt. De zekere optie (400 doden) voelt daarom als een verlies, en dus waagt men liever de gok in de hoop dat er helemaal geen mensenlevens verloren gaan.
Winnen of verliezen?
Deze probleemstellingen laten zien dat mensen niet handelen volgens compleet rationele principes en dat we dus gevoelig zijn voor context: we zijn conservatiever als het gaat om winst, en risicovoller als we denken dat we iets dreigen verliezen.
Een manier om jezelf te beschermen van dergelijke effecten is door de uitkomsten zo objectief mogelijk te noteren, zoals in de vorm van een berekening. Op die manier kan je erachter komen dat de opties misschien helemaal niet zo verschillend zijn als je denkt, wat het makkelijker maakt een weloverwogen beslissing te maken.
Voetnoot
1: Er valt te discussiëren over wat ‘rationeel’ gedrag precies is, maar dat overstijgt het doel van deze blog.
Credit
Oorspronkelijke taal: Nederlands
Auteur: Felix Klaassen
Buddy: Floortje Bouwkamp
Editor: Wessel Hieselaar
Vertaling: Jill Naaijen
Editor vertaling: Rebecca Calcott
Uitgelichte afbeelding verkregen van Skitterphoto via Pexels
