This post is also available in Engels.
Stel je voor: je bent politieagent in wilde achtervolging op een crimineel. Je klimt over een hek en precies dan en op die plek wordt je collega in elkaar geslagen. Maar je hebt helemaal niets gezien en bent dan ook niet te hulp geschoten. Hoe kan dit?
Dit is precies wat een Amerikaanse agent in 1995 overkwam. Misschien is het moeilijk te geloven dat de agent zoiets over het hoofd kon zien, toch is dit helemaal niet zo gek. Mogelijk was dit een noodlottig geval van wat we ‘aandachtsblindheid’ noemen.
Focus maakt blind
Met aandachtsblindheid (in het Engels ook wel inattentional blindness genoemd) wordt bedoeld dat de aandacht ergens zo sterk op gericht is, dat je andere informatie uit de omgeving niet meer oppikt. Je wordt als het ware blind voor alles waar je geen aandacht voor hebt.
Een mooi voorbeeld hiervan is het zogenaamde gorilla experiment. In dit experiment kregen proefpersonen een filmpje te zien waarin mensen met witte en zwarte shirts een bal naar elkaar heen en weer gooiden. De proefpersonen kregen de opdracht om te tellen hoe vaak iemand met een bepaalde kleur shirt de bal gooide.
Wat de proefpersonen niet wisten, is dat halverwege het filmpje een persoon in een volledig gorilla-kostuum door het veld heen zou wandelen. Wat bleek? Bijna de helft van de proefpersonen had de gorilla niet gezien! Zie bijvoorbeeld ook in het filmpje hieronder hoe handige reclamemakers dankbaar gebruik hebben gemaakt van dit fenomeen.
De knokpartij nagespeeld
Maar is dit effect zo sterk dat het de gebeurtenis rondom de Amerikaanse agent kan verklaren? In een wetenschappelijk veld-experiment is dit onderzocht door proefpersonen in een vergelijkbare situatie als de agent te plaatsen.
In daglicht merkte ook hier slechts iets meer dan de helft van de proefpersonen de knokpartij op. Als de aandacht van de achtervolger belast werd met een extra taak, zakte dit aantal tot 40%. In het donker zakte dit nog verder: slechts 1 op de 3 proefpersonen had door dat er op hun route gevochten werd.
Maakt aandacht je overal blind voor?
Het is nog onduidelijk of aandachtsblindheid altijd hetzelfde werkt. Zo blijkt dat sommige informatie sneller kan worden opgepikt dan andere. In een lab-experiment moesten proefpersonen een computertaak doen waarbij ze heel kort een kruis (‘+’) te zien kregen midden op het beeldscherm. Ze moesten elke keer aangeven welke lijn van het kruis langer was, de verticale of de horizontale lijn (zie afbeelding).
In sommige rondes werd er tegelijkertijd met het kruis een extra icoontje op het beeld getoond. De onderzoekers wisten al dat het opmerken van dat extra icoontje moeilijk zou zijn; de aandacht ligt immers bij de lijnen van het kruis. Maar de onderzoekers vroegen zich af of proefpersonen sommige type icoontjes makkelijker oppikken dan andere. Er werd getest met verschillende icoontjes: handen, menselijke figuren, instrumenten en voertuigen, maar ook abstracte figuren. Wat bleek? Icoontjes van menselijke lichamen werden vaker gespot dan de andere icoontjes. Blijkbaar trekt zulke informatie veel meer onze aandacht.
Hoewel aandacht voor het één ons zeker blind kan maken voor al het andere, zijn er wel verschillen. Zo blijken we extra gevoelig voor informatie over mensen, zoals lichamen, waardoor we daar ook minder blind voor zijn. Het zou erg nuttig zijn als we hier meer over weten, bijvoorbeeld om aandachtsblindheid in onveilige situaties te verminderen. Het Donders CityLab in het muZIEum in Nijmegen doet hier onderzoek naar. Kom langs en doe ook mee!
Credit
Auteur: Felix Klaassen
Buddy: Floortje Bouwkamp
Redactie: Roeland Segeren
Vertaling: Ellen Lommerse
Redactie vertaling: Marisha Manahova
Uitgelichte afbeelding verkregen van Brands & People via Unsplash