Al decennia lang wordt de werkzaamheid van nieuwe behandelingen gemeten door ze te vergelijken met een placebo: een pil of behandeling zonder effect. Maar wat blijkt? Simpelweg denken dat een pil of behandeling werkt, doet wonderen. Zo kan zelfs een placebo veelvoorkomende klachten als pijn, depressie en angst verminderen. Maar wat maakt een placebo nu zo effectief?
Placebo (Latijn voor ‘ik zal goed doen’) is het positieve effect van een behandeling dat niets te maken heeft met de werkzaamheid van de behandeling zelf. Placebo wordt onderzocht door bijvoorbeeld een suikerpil toe te dienen of een nepoperatie uit te voeren. Iemand wordt dan wel in slaap gebracht, maar de operatie wordt niet echt uitgevoerd.
In het verleden is voor verschillende (zelfs ingrijpende) behandelingen aangetoond dat ze in feite niet beter werken dan een dergelijke ‘nepbehandeling’. Hierbij kan de aandacht die iemand krijgt of de verwachting die iemand heeft van een positief effect al tot het gewenste resultaat leiden. Deze effecten kunnen er voor zorgen dat iemand enorm veel baat heeft bij een behandeling, ook al is de pil of operatie in principe niet heilzaam.
Afbeelding door Alina
Het placebo-effect versterken
Het placebo-effect berust op de kracht van suggestie. Met de juiste suggestie kun je het placebo-effect dan ook versterken. Het is bijvoorbeeld bekend dat twee neppillen sterker werken dan één, en een zogenaamd hoge dosis werkt beter dan een lage. Een neppil die is afgeprijsd werkt minder goed dan een pil met een normale prijs. Een nepinjectie werkt beter dan een neppil, en een nepoperatie werkt nog sterker. Het placebo-effect hangt dus sterk af van de informatie die mensen over de behandeling krijgen.
Zo toonde onderzoek aan dat als je mensen een placebo geeft, maar ze vertelt dat ze een stimulerend middel krijgen, ze meer gespannen worden. Ze worden zelfs nog meer gespannen als je ze in plaats van de placebo een rustgevend middel geeft. Blijkbaar is de lichamelijke sensatie van een werkzaam medicijn al voldoende om het brein te laten geloven dat er iets aan het werk is. Dit effect is zelfs zo sterk dat het ‘echte’ rustgevende effect ongedaan wordt gemaakt.
Maar naast dit soort subjectieve metingen, kan placebo ook effect hebben op lichamelijke metingen. Mensen die in hetzelfde onderzoek een rustgevend middel kregen, en die dat van te voren wisten, hadden een hoger niveau van dit middel in hun bloed dan mensen die geen of onjuiste informatie hadden kregen.
Al met al is een placebo dus een heel effectief behandelmiddel. Ondanks dat is er in de moderne geneeskunde nog niet veel aandacht voor. En dat is jammer, want als we meer grip zouden hebben op dit effect zouden we de effectiviteit van onze behandelingen sterk kunnen vergroten.
Meer informatie
Link naar eerder blog waarin het placebo effect besproken wordt
Bronartikel over nepoperatie
Bronartikel onderzoek over stimulerend en kalmerend middel
Dit blog is geschreven door Peter Mulders. Peter is psychiater in opleiding en promovendus. Hij doet onderzoek naar hersenveranderingen door electroconvulsietherapie bij depressieve patiënten.
Bewerking door Lieneke.
ja, die kracht is groot. Ik merk tijdens meditatie dat de helende kracht van de geest ook heel groot is.
Wat ik in deze blog een beetje mis is de ethische dimensie van placebo’s. Is het ethisch verantwoord om patienten een middel te geven waarvan je weet dat het geen feitelijk effect heeft, maar waar je de patient voorspeelt dat hij een positief effect zal ervaren?
En ga je daarmee niet de deur openen voor pseudo-wetenschap en quacks?
Beste Chris,
Dank voor je reactive. Je hebt helemaal gelijk dat het gebruik van placebo’s op de gebruikelijke manier in de klinische praktijk enorm veel ethische bezwaren met zich mee brengt. Een blog van deze omvang zou daar absoluut geen recht aan doen. Persoonlijk pleit ik zeker niet voor toepassing van placebo in de huidige vorm, maar wel om de niet-misleidende aspecten van placebo mogelijk optimaal te gebruiken om behandeleffecten te vergroten. Daarnaast is het interessant dat placebo-effecten ook effectief zijn (doch wel iets minder sterk) wanneer mensen zich bewust zijn van het feit dat ze een placebo krijgen. Blijkbaar zijn veel van de positieve effecten van een behandeling helemaal niet goed verklaard, en door daar naar te kijken kunnen we wellicht uiteindelijk mensen beter helpen.
Ten aanzien van je tweede punt: ik denk juist dat door gedegen onderzoek te doen naar dit soort effecten je het uit de pseudo-wetenschap kan halen. Helaas is het zo dat veel van de alternatieve geneeskunde heel goed in staat is om een sterk placebo-effect te genereren. En hoewel ik zeker geen voorstander ben van alternatieve geneeskunde, denk ik dat onderzoeken wat hun placebo effect zo sterk maakt uiteindelijk wel voordelen voor de reguliere geneeskunde kan hebben.
met vriendelijke groet,
Peter