Afgelopen donderdag organiseerde het Soeterbeeck programma de Nacht van de Herinnering, met een lezing van psycholoog en auteur van Het Vergeetboek, Douwe Draaisma. Hij sprak over hoe ons geheugen onze identiteit vormt en hoe het onze toekomst bepaalt en ging daarbij in gesprek met Lotte Jensen, universitair hoofddocent historische Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit, en mijzelf als onderzoeker naar de neurobiologie van het geheugen.
Nacht van de herinnering (via www.ru.nl/soeterbeeckprogramma)
Draaisma begint zijn lezing met de statement dat, ondanks onze obsessie met herinneren, vergéten de core business van ons geheugen is. We vergeten immers veel meer dan we onthouden! Maar waarom kunnen we ons zelf wel aanleren om dingen te onthouden en niet om ze te vergeten? En zouden we die techniek toepassen als we wisten hoe?
Om deze vraag juist te kunnen beantwoorden, focust Draaisma zich op twee stellingen;
1) Het verleden bestaat uit de som van je herinneringen
2) “Je toekomst ligt open, je verleden ligt vast” (Marten Toonder)
Om de eerste stelling te onderzoeken heeft Draaisma zeer systematisch alle afleveringen van het NCRV-programma “DNA Onbekend” geanalyseerd. Hij kwam daarbij tot de conclusie dat wanneer mensen een alternatief verleden krijgen aangeboden (dat wil zeggen, ze hebben een andere biologische ouder dan tot dan toe verondersteld werd), ze hun bestaande herinneringen daarop aanpassen, en dat ze daardoor nieuwe herinneringen ophalen die ze eerder vergeten waren. Het verhaal van je leven bepaalt dus welke herinneringen je hebt, en jouw eigen versie van je verleden. Daarmee is de eerste stelling dus weerlegd; je verleden is niet afhankelijk van je herinneringen, maar bepaalt ze juist! Zou dit het wissen van herinneringen minder erg maken?
Voor de tweede stelling focust Draaisma zich op het fenomeen van herziene herinneringen. Hij verwijst daarvoor naar een studie waarin een grote groep mannen onderworpen werd aan een vragenlijst in 1962 toen ze 14 jaar oud waren, welke ze ruim 30 jaar later nog een keer moesten invullen. Deze tweede keer werd ze echter gevraagd de vragen te beantwoorden zoals ze gedaan zouden hebben op 14-jarige leeftijd. Vragen die voorbijkwamen waren bijvoorbeeld; “Kreeg je wel eens een draai om je oren?” of “Was je je moeders oogappel?”. Niet geheel verrassend kwamen er grote verschillen naar voren tussen de versies ingevuld op 14- en 48-jarige leeftijd (respectievelijk 82% en 33% van de jongens kreeg wel eens een draai om de oren, en 14% vs. 30% was mama’s oogappel), waarin het verleden aangepast leek te worden naar de nieuwe standaard.
Daarmee lijkt het dus niet te gaan om wat er daadwerkelijk gebeurd is, maar wat herinnerd wordt; het is ‘waar voor jou’. Nog een argument om niet krampachtig vast te houden aan herinneringen? Ze zijn immers toch niet echt betrouwbaar…
Meer informatie
Donders Wonders blog over de betrouwbaarheid van geheugen
The Altering of Reported Experiences (wetenschappelijk artikel)
Soeterbeeck programma
Deze blog is geschreven door gastblogger Marloes Henckens. Marloes is postdoctoraal onderzoeker bij het Donders Instituut en geïnteresseerd in hoe stress en trauma de vorming van herinneringen beïnvloeden.
Bewerking door Piet.
interessant! Ik had nog een vraag. Hoe werken eigenlijk de herinneringen van iemand die met veel stress of trauma te maken heeft. Bijvoorbeeld iemand die in een psychose zit. Hoe kijkt die terug op het verleden?
Hoi lerrie,
dat ligt er een beetje aan wat voor stress. We weten dat de hormonen die ons lichaam en brein aanmaken tijdens een acute stressvolle gebeurtenis (zoals een trauma) ons geheugen voor die gebeurtenis versterken. Daardoor onthouden we emotionele gebeurtenissen zo goed. Chronische stress is daarentegen weer slecht voor het geheugen doordat langdurige blootstelling aan bepaalde stresshormonen onze hersencellen aan lijkt te tasten. Hoe het precies werkt bij psychoses weet ik eigenlijk niet. Misschien een goed onderwerp voor een volgende blog?
ja lijkt mij ook een goed onderwerp voor een nieuwe blog. Ik heb zelf een psychose gehad en tijdens de psychose werden mijn positieve herinneringen negatief. Ik had mijn hele leven ze als positief gezien en tijdens de psychose bleef niks van over. Ik ging ze heel anders interpreteren in die periode. Na de psychose werden die zelfde herinniringen weer gewoon positief. Ik ben mij door die periode wel van bewust geraakt wat voor grote invloed positieve en negatieve herinniringen hebben op het welzijn in het heden en daarom leg ik veel op een systematische manier vast op video en foto en maak daar een soort film van met muziek erbij van die tijd. Op die manier kan ik een grote invloed uitoefenen op mijn herinneringen en wordt mijn heden ook een stuk positiever en daardoor ook mijn perceptie. Ik had daar ook nog een vraag over gesteld aan Douwe Draaisma tijdens de lezing, maar hij wist er niet zoveel van.