This post is also available in Engels.
Vanaf de vroegste momenten van ons denken, denken we al na over onze eigen ervaring. Misschien heb je het jezelf ook wel eens afgevraagd: Wat is bewustzijn precies? Laten we de inzichten van Daniel Dennett op dit intrigerende onderwerp verkennen en reflecteren op enkele ideeën die ons onderzoek naar de geest tot op heden hebben gevormd.
Multiple drafts model
In zijn boek Consciousness Explained (1991) stelt Dennett het Multiple Drafts model van bewustzijn voor (vrij vertaald: meervoudige ontwerpen model). Dit model suggereert dat er geen specifiek hersengebied bestaat dat bewustzijn mogelijk maakt. Dit staat in contrast met het dominante, intuïtieve concept van het Cartesiaanse Theater dat beweert dat er ergens in de hersenen een plek moet zijn waar “alles samenkomt”, de plek van het bewustzijn.
In plaats daarvan suggereert Dennett dat bewustzijn voortkomt uit de dynamische interactie van verschillende neurale processen die verspreid door de hersenen plaatsvinden. Deze mechanistische kijk op bewustzijn heeft een paradigmaverschuiving veroorzaakt in het neurowetenschappelijk onderzoek naar bewustzijn. Zijn benadering ziet de geest in termen van informatieverwerking en suggereert daarmee dat andere informatieverwerkende eenheden zoals AI ook een bewustzijn kunnen hebben.
Zijn standpunt werd gezien als controversieel onder filosofen, die bewustzijn juist beschouwen als een fundamenteel onderdeel van de werkelijkheid en zich meer richten op onverklaarbare subjectieve ervaringen. David Chalmers betoogde bijvoorbeeld voor het bestaan van een hard problem (vrij vertaald: moeilijk probleem) van bewustzijn: zelfs met een volledig begrip van de mechanismen van de hersenen zou volgens hem de vraag blijven bestaan waarom bepaalde fysieke processen tot subjectieve ervaringen leiden, zoals “de roodheid” van een appel of “het gevoel” van pijn (genaamd Qualia). Dennett, daarentegen, stelt dat bewustzijn meer weg heeft van een illusie: de subjectieve ervaring van bewustzijn komt voort uit de manier waarop de hersenen zijn eigen processen interpreteren.
Evolutionair Perspectief: Bewustzijn, Vrije Wil & Ethiek
Dennett benaderde zijn onderzoek naar de filosofie van de geest vanuit een evolutionair perspectief, waarbij hij de mens beschouwde als een integraal onderdeel van de natuurlijke wereld. Ten eerste betoogt hij dat bewustzijn geëvolueerd is vanwege het overlevingsvoordeel dat het biedt. Bewustzijn stelt ons in staat om representaties van onze omgeving te creëren en te manipuleren, waardoor we complexe sociale interacties kunnen doorgronden en problemen kunnen oplossen. Ten tweede betoogt hij dat – hoewel onze acties worden bepaald door processen die plaatsvinden in onze hersenen – vrije wil moet worden begrepen vanuit de context van onze geëvolueerde cognitieve capaciteiten en ons vermogen om beslissingen te nemen op basis van redenatie. Hij benadrukt dat de processen waarbij we onszelf beraden, opties tegen elkaar afwegen en keuzes maken een betekenisvolle vorm van vrijheid vormen.
Ten slotte paste hij zijn onderzoek naar menselijke ethiek toe op AI. Hij pleitte voor een ethisch kader in AI dat is gebaseerd op een diepgaand begrip van menselijke cognitie en evolutionaire biologie. Zijn ideeën over de mogelijke aanwezigheid van bewustzijn in AI-systemen en de ethische verantwoordelijkheden die hij creëerde voor AI-ontwikkelaars hebben geleid tot een zorgvuldiger en meer verantwoorde benadering van AI-ontwikkelingen.
Door traditionele opvattingen uit zijn tijd aan te vechten, heeft Dennett velen aan het denken gezet over fundamentele vragen over de aard van de werkelijkheid en onze plaats daarin. Zijn werk blijft ook vandaag de dag relevant voor zowel de neurowetenschap als de ontwikkeling van AI.
In 2018 ontving Daniel Dennett een eredoctoraat van de Radboud Universiteit. Tijdens zijn verblijf in Nijmegen gaf hij een lezing voor de Nijmegen Lezingen en Radboud Reflects, mede georganiseerd door het MIP en Donders Institute. Van deze laatste kan je een samenvatting terugkijken.
Credits
Auteur: Swantje Neil
Buddy: Siddharth Chaturvedi
Redactie: Elena Markantonakis
Vertaling: Eline de Boer
Redactie vertaling: Lucas Geelen
