‘Iets met andere ogen zien’, ‘iets met een gekleurde bril waarnemen’, of ‘een roze bril op hebben’. Ons taalgebruik suggereert dat ieder zijn omgeving op een unieke manier ervaart. Toch weten we vanuit het hersenonderzoek met name wat de overeenkomsten zijn tussen mensen wanneer ze dingen waarnemen. Twee recente studies onderzochten daarom hoe verschillen in waarneming worden veroorzaakt.
De subjectiviteit van visuele waarneming is duidelijk merkbaar bij het beoordelen van kleuren. Zo had ik het onlangs stellig over mijn ‘blauwe’ auto, die volgens iemand anders toch echt ‘paars’ was. Ruwweg 1 op de 12 mannen lijdt zelfs aan ‘kleurenblindheid’ en kan daarom moeilijk rood en groentinten onderscheiden. Maar er zijn meer verschillen in visuele waarneming tussen personen. Ongeveer 1 op de 20 mensen heeft ‘synesthesie’, waarbij de zintuigen vermengen. Bijzonder is het fenomeen letter-kleur synesthesie, waar bij het lezen van zwarte letters bepaalde kleuren worden waargenomen die niet fysiek aanwezig zijn. Deze mensen zien bijvoorbeeld altijd de letter ‘d’ in het geel, ook als die zwart gedrukt is.
Vaak wordt aangenomen dat synesthesie aangeboren is. Maar nu is aangetoond dat je dit ook kunt trainen. Onderzoekers lieten proefpersonen een trainingsschema van 9 weken volgen waarbij bepaalde letters met kleuren werden geassocieerd. Ze lazen bijvoorbeeld artikelen en een boek, waarbij bepaalde letters consequent in een bepaalde kleur waren gedrukt (bijvoorbeeld ‘r’ in het rood, of ‘e’ in het groen). Ter illustratie, hetzelfde heb ik met deze paragraaf gedaan. Na de training rapporteerden 9 van de 14 proefpersonen bij het lezen van zwarte letters ook kleuren waar te nemen.
Originele afbeelding aangepast met toestemming van de auteurs. Charest et al., 2014. Copyright (2014) National Academy of Sciences, USA.
Dat waarnemingen worden gevormd door onze ervaringen is niet alleen bij synesthesie aangetoond, maar ook in de manier waarop we complexere gezichten, objecten en plekken waarnemen. Een recente studie gebruikte innovatieve methoden om de code voor individueel unieke waarneming in het brein af te lezen. Proefpersonen werden in paren ingedeeld, waarbij ze onderling persoonlijke foto’s uitwisselden van gezichten (‘gezicht van jouw/mijn vriendin’), lichaamsdelen (‘mijn/jouw arm’), objecten (‘jouw/mijn sleutels’) en locaties (‘jouw/mijn keuken’). Daarna moesten de proefpersonen in de scanner kijken naar hun eigen fotoalbum en dat van hun partner, naast algemene foto’s die voor de hele groep gelijk waren. Wat bleek: naast hersengebieden die bij iedereen in dezelfde mate actief werden, waren er ook patronen in de hersenactivatie te zien die uniek waren voor elke proefpersoon. Dit komt waarschijnlijk omdat iedereen andere ervaringen bij en associaties met de afbeeldingen had.
Daarnaast moesten proefpersonen dezelfde afbeeldingen op een groot wit vlak plaatsen, waarbij de afbeeldingen moesten worden gerangschikt volgens hun persoonlijk veronderstelde overeenkomst (bijv. het gezicht en de fiets van je vriendin staan dichtbij elkaar, een onbekend huis ver daarvan). De onderzoekers vonden dat bij iedere proefpersoon de hersenpatronen die waren gemeten tijdens het zien van de afbeeldingen voorspellend waren voor de rangschikking die hij maakte. Dit effect was specifiek voor de afbeeldingen uit het persoonlijke fotoalbum en waar te nemen in de inferieur temporaal cortex, een hersengebied dat zich laag aan de zijkant van je hoofd bevindt. Het lijkt er dus op dat dit hersengebied betrokken is bij de integratie van ervaring en waarneming, en ervoor zorgt dat jij en ik de wereld op een verschillende manier waarnemen.
Misschien heeft de ervaring van het lezen van deze post je waarneming ook veranderd?
Meer informatie
Bronartikel over het trainen van synesthetische waarneming
Bronartikel over unieke waarneming van objecten in ons brein
Dit blog is geschreven door onze vaste gastblogger Ruud Berkers.
Bewerking door Jeanette.