This post is also available in Engels.
Thuis opgesloten door de vreselijke combinatie van een pandemie en een koude winter, heb ik een (waarschijnlijk zorgelijke) symbiotische relatie met Netflix opgebouwd. Al scrollend door het grote aanbod, viel mijn oog op een serie: The Queen’s Gambit. Deze serie vertelt het verhaal van een gevat roodharig meisje, dat naast worstelingen met haar mentale gezondheid een fenomenaal schaakspeler blijkt te zijn. Zoals menig Netflix-kijker kan ik het niet helpen door elke serie weer geraakt te worden. In dit geval betekent dat dat ik nu ook schaak, allerlei apps op mijn telefoon heb gedownload en YouTube video’s over de beste openingszetten heb gekeken. Hierdoor begon de neurowetenschapper in mij zich af te vragen: hoe beïnvloedt regelmatig schaken hoe ik denk? En wat gebeurt er precies in mijn brein als ik schaak?
Schaken is een activiteit die je denkvermogen traint. Hoe werkt dat en welke vaardigheden leer je van het spel?
In een schaakspel is elke zet het resultaat van uitgebreid denkwerk. Ik verzet mijn pion; wacht jouw beurt af en denk ondertussen over alle mogelijke zetten die ik vervolgens zou kunnen maken en hoe jij daar weer op zou reageren. Dit alles met één doel: jouw pionnen van het bord afvegen en uiteindelijk je koning veroveren. Klinkt eenvoudig, toch? Het is echter een stuk complexer dan het lijkt. Om dit goed te kunnen spelen, moet je alle mogelijke zetten kunnen visualiseren. In technische termen: ik heb mijn visueel werkgeheugen nodig. Maar niet alleen dat, uit al die mogelijke zetten moet ik die ene selecteren die me dichter bij mijn doel zal brengen; namelijk jouw koning. Maar ik speel niet alleen: jouw reacties op mijn zetten brengen steeds weer nieuwe uitdagingen. Dit betekent dat ik probleemoplossend moet denken: ik moet de situatie analyseren en uitwegen zien te vinden.
Deze vaardigheden heten in de neurowetenschap uitvoerende functies, verwijzend naar de processen die nodig zijn om ons doel te bereiken. Nu kan schaken deze uitvoerende functies in zo’n sterke mate trainen, dat onderwijzers zelfs hebben overwogen het als alternatief aan te bieden om de rekenvaardigheid van studenten te verbeteren.
Schaken stimuleert verschillende soorten denkprocessen: van geheugen tot doelbewust handelen. Wat gebeurt er in het brein?
Alle benodigde processen voor een degelijk potje schaak komen voort uit hersenactiviteit. Al lang voor deze Netflixserie bestond, onderzochten neurowetenschappers welke hersengebieden geactiveerd worden tijdens schaken. Daarbij ligt de focus vaak op de fusiform face area (FFA). Dit gebied reageert doorgaans op gezichten en helpt ons deze te herkennen. Ik vond het wel interessant dat dit hersengebied ook oplicht in schaakspelers als ze een schaakbord zien. Het lijkt erop dat een schaakbord voor schaakspelers een ding wordt dat net zo herkenbaar is als een gezicht. Hoe meer een expert de schaakspeler is, hoe groter de kans dat dit hersengebied oplicht bij het zien van een schaakbord, zelfs als de pionnen willekeurig opgesteld staan en dus niet volgens de schaakregels. Een heel recente studie geeft echter aan dat de mate van expertise in schaken vooral de verbindingen tussen hersengebieden beïnvloedt, alsmede hoe snel deze verbindingen veranderen. De verbindingen veranderen namelijk veel vaker en sneller in professionele schaakspelers dan in beginners. Deze verbindingen tussen hersengebieden zorgen voor onderlinge communicatie en het delen van informatie die nodig is voor een taak. Het feit dat deze verbindingen dynamischer zijn in schaakexperts dan in beginners geeft aan dat regelmatig schaken communicatie in het brein kan verbeteren.
Tot mijn verassing is leren schaken niet alleen leuk, het is ook nog eens goed voor je hersenen. Natuurlijk duurt het lang voordat je een expert bent (en de kans is nihil dat ik ooit een zet als die van Magnus Carlsen kan maken…). Maar toch vind ik dat we het een kans moeten geven. Dus als jij ook in lockdown zit: zet een kopje thee en begin een potje schaak. Je brein zal je dankbaar zijn.
Auteur: Martina Arenella
Buddy: Rebecca Calcott
Redactie: Jill Naaijen
Vertaling: Floortje Bouwkamp
Redactie vertaling: Wessel Hieselaar
Photo van stevepb via Pixabay