Kan je je moedertaal vergeten?

This post is also available in Engels.

Na de middelbare school verhuisde ik vanuit de Verenigde Staten naar Argentinië, waar mijn leeftijdsgenoten me jaloers aankeken. Ik beheerste immers het Engels al, wat betekende dat ik niet hoefde te leren voor een TOEFL of Cambridge First Certificate examen. Ik wilde gretig gebruik maken van dit voorrecht, dus ik vroeg mijn moeder of ik toch niet zo’n toets moest maken, voor ik mijn Engels vergat. Ze dacht dat ik gek geworden was. Je kan tenslotte je moedertaal niet vergeten, toch?

Wat je leert verdwijnt nooit helemaal

Het antwoord is: dat ligt eraan wat je bedoelt met ‘vergeten’. Volgens wetenschappers die onderzoek doen naar vergeten of attrition(afslijting) is wat we ‘verliezen’ de eigenschap om toegang te krijgen tot herinneringen en ze vervolgens op te halen, in plaats van de eigenlijke herinnering. Onderzoek naar buitenlandse geadopteerden¹ laat zien dat zelfs baby’s die geadopteerd werden voor ze konden praten, sporen hebben die aantonen dat ze zijn blootgesteld aan de geluiden van hun moedertaal (hun L1). De baby’s laten dit zien doordat ze hun moedertaal sneller opnieuw aan kunnen leren. Je zou dus kunnen zeggen dat je een taal nooit echt kwijtraakt.

Anderzijds is het volledig mogelijk dat je, nadat je je eerste taal volledig onder de knie hebt gekregen en zonder dat je hersenletsel hebt opgelopen, niet meer in die taal kan communiceren. De meest voorkomende voorbeelden zijn mensen die opgevoed zijn in een taal maar deze taal later in hun leven niet meer gebruiken, of mensen die geëmigreerd zijn en hun moedertaal niet meer beheersen².. Veel onderzoekers zijn het eens dat de afslijting van taal vooral, zoals in deze voorbeelden, veroorzaakt wordt door te weinig gebruik en door verstoring van een andere taal (zie bijvoorbeeld dit recente artikel van onderzoekers van het Donders Instituut).

Onderzoek naar buitenlandse geadopteerde kinderen laat zien dat je moedertaal blijvende sporen achterlaat in je brein.

Foto van Photo Colin Maynard via Unsplash (licentie).

Vergeten is niet alles of niets

Het vergeten van je L1 hoeft niet zo extreem te zijn en kan in verschillende vormen voorkomen. Je kan bijvoorbeeld: moeite hebben een woord te vinden, een beperkt vocabulaire hebben, spreekwoorden of gezegdes door de war halen, een woord verkeerd spellen of uitspreken, gebruik maken van een andere grammatica, niet vloeiend praten, of een buitenlands-klinkend accent ontwikkelen. Wat je precies vergeet en hoeveel hangt van veel dingen af³

Aan de ene kant worden productie-vaardigheden (schrijven en spreken) geacht sneller te verdwijnen dan ontvankelijke vaardigheden (luisteren en leesvaardigheid). Het is ook bewezen dat sommige aspecten van taal veerkrachtiger zijn dan andere. Zo blijft je grammatica langer aanwezig dan je vocabulaire. En zelfs binnen je vocabulaire zijn er verschillen! Veelvoorkomende woorden en cognaten (woorden die er hetzelfde uitzien en hetzelfde betekenen, zoals ‘nose’ en ‘neus’) blijven vaak langer onthouden dan niet veel voorkomende woorden en niet-cognaten. Aan de andere kant zijn er ook nieuwe woorden die ontstaan nadat een emigrant het land verlaten heeft, die ze minder vaak kennen.

Nu hij meer dan 50 jaar in de Verenigde Staten gewoond heeft, wordt er van Arnold Schwarzenegger vaak gezegd dat hij klinkt als een buitenlander die Duits probeert te praten. Een lopend onderzoek aan de Universiteit van Graz heeft bewijs gevonden dat Engels zijn moedertaal heeft beïnvloed.⁴

Foto door Gage Skidmore via flickr (CC BY-SA 2.0).

“Gebruik het of raak het kwijt”

Hoe je je taal vergeet hangt ook af van de manier waarop je taal gebruikt. Frequentie en recent gebruik zijn belangrijk in het voorspellen hoe iemand zijn taal vergeet. Bijvoorbeeld, als je rustig thuis een nieuwe taal leert, heeft dat een ander effect op je moedertaal dan als je naar een ander land verhuist waar je je moedertaal nauwelijks nog gebruikt. Deze voorbeelden zijn allebei ook weer anders dan als je naar een land verhuist waar je nog wel vaak je L1 gebruikt, of dat nou thuis is of omdat het een lingua franca is (een gemeenschappelijke taal tussen mensen die verschillende moedertalen hebben). Over het algemeen vergeten mensen hun moedertaal niet van de ene op de andere dag, maar gaat dit meer geleidelijk als hun nieuwe taal dominanter wordt. Wetenschappers denken bovendien dat factoren als motivatie en identiteit een rol spelen.

Onze steeds veranderende taal

Wat ook bij kan dragen aan afslijting is veelvuldige communicatie met mensen die jouw moedertaal niet spreken of met een beperkt aantal mensen die jouw moedertaal wel spreken. Zoals we te weten kwamen in een vorig blog doen mensen elkaar na; sommigen meer dan anderen. Dit kan ervoor zorgen dat mensen hun regionale spraakvariant veranderen of dat ze zelfs een volledig andere overnemen. Communiceren met sprekers van andere varianten van je moedertaal kan ertoe leiden dat je andere adaptieve mechanismen gebruikt om beter begrepen te worden. Zo kan je algemeen bekende woorden gaan gebruiken of extra duidelijk gaan articuleren.

Zoals deze scene van ‘How I met your mother’ laat zien, verandert ons eigen taalgebruik altijd.

Hoewel sommige mensen hun taalveranderingen zien als iets negatiefs, omdat ze hun identiteit verliezen of een vreemdeling worden in hun eigen taal, hoeft het niet zo slecht te zijn. Storing tussen talen is heel natuurlijk en is gewoon een teken dat je meer dan een taal beheerst. Aanpassingen aan je taalgebruik kunnen ook aangeven wat voor meegaand persoon je bent. Maar als je zeker wilt weten dat je je moedertaal niet verliest (of iedere taal, wat dat betreft), blijf het gebruiken!⁵

Kort samengevat had ik gelijk; ik verloor inderdaad ‘mijn’ Engels (hoe ik het op dat moment gebruikte) en 13 jaar later vragen Amerikanen vaak waar ik vandaan kom. Maar vandaag de dag omarm ik mijn funky Engels met beide armen, want het vertelt waar ik geweest ben en wie ik ben. Dat is iets dat een Engels diploma nooit zal kunnen.

---

Voetnoten

¹Kinderen die geadopteerd zijn door mensen in een ander land.

²Onderzoekers naar taalafslijting maken vaak onderscheid tussen afslijting in volwassenen en kinderen, bij wie het vaak drastischer is. Waarom dit het geval is, weten we helaas nog niet.³Er is ook veel variatie tussen mensen (individuele verschill

³Er is ook veel variatie tussen mensen (individuele verschillen), waar onderzoekers naar taalafslijting nog geen duidelijk antwoord voor hebben gevonden.

⁴Een soortgelijk longitudinaal onderzoek vond bewijs van Engelse invloeden op het Duits van de Duitse tennisster Steffi Graf.

⁵Volgens de onderzoeker Monika Schmid kan volwassen afslijting van de L1 over het algemeen snel ongedaan worden gemaakt.

Credits

Originele taal: Engels

Auteur: Mónica Wagner

Buddy: Francie Manhardt

Editor: Christienne Gonzales Damatac

Vertaler: Wessel Hieselaar

Editor vertaling: Felix Klaassen

Bovenste afbeelding van Heather Shevlin via Unsplash (licentie).