This post is also available in Engels.
Geloof jij in spoken? Fantoompijn of “spookpijn” komt voor in een ledemaat dat geamputeerd is. Alsmaar pijnstillers nemen is geen optie. Hoe werkt fantoompijn en hoe ga je ermee om?
Na amputatie van een arm of been ervaren veel patiënten fantoompijn. Ze klagen bijvoorbeeld over een pijnlijke wijsvinger terwijl de hele hand er niet meer is! Dit kan heel lastig zijn. Want wat doe je tegen mysterieuze pijn in een niet bestaand lichaamsdeel?
Waar komt de pijn vandaan?
Fantoompijn ontstaat door een overgevoelig zenuwstelsel. Er bestaan verschillende theorieën over de onderliggende oorzaken. Restanten van de doorgesneden zenuwen zouden bijvoorbeeld trouw signalen blijven doorgeven aan de hersenen. Of je voelt fantoompijn als een herinnering: bij uitblijven van nieuwe signalen blijf je voelen wat er ooit was, namelijk de pijn in het geamputeerde lichaamsdeel. Ten slotte heeft fantoompijn ook te maken met een ‘reorganisatieprobleem’ in de hersenen, dat we hieronder verder zullen uitleggen.
Reorganisatie in de hersenen
Een voorbeeld: meneer Wonders heeft zijn linker onderarm dusdanig beschadigd dat een amputatie noodzakelijk was. Ondanks een succesvolle ingreep heeft hij last van fantoompijn, die sterker is bij aanraking van het gezicht.
Je vraagt je vast af wat de aanraking van het gezicht te maken heeft met de fantoomhand van meneer Wonders. Hier komt wederom een spookje om de hoek kijken: de ‘homunculus’. Zo noemen we een soort landkaart van de hersenen (zie de afbeelding hieronder). Delen van de hersenen zijn gespecialiseerd in het voelen van verschillende lichaamsdelen.
De chirurg heeft de linkerhand van meneer Wonders weggenomen, maar het weefsel in zijn hersenen dat vroeger die hand voelde bestaat nog steeds. De hersencellen zitten daar nu zonder werk, maar niet voor lang. Omdat hersenen efficiënt met hun ruimte omgaan, voegen ze de werkloze hersengebieden bij de buurgebieden. Soms gebeurt het dus dat cellen uit de naburige gebieden signalen binnenkrijgen, terwijl dit aanvoelt als de oude hand of voet. Dit verklaart de fantoompijn bij meneer Wonders, die sterker is bij gezichts-aanrakingen. Zijn eigen brein houdt hem voor de gek!
Gered door je spiegelbeeld
Voor de behandeling van fantoompijn moeten we daar beginnen waar het fout gaat: de verkeerde reorganisatie in de hersenen moet worden hersteld. In 1995 kwam hierbij hulp vanuit een onverwachtse hoek: het spiegelbeeld! Bij spiegeltherapie worden oefeningen met het gezonde ledemaat naast een spiegel gedaan. Door in de spiegel te kijken lijkt het alsof de geamputeerde arm er gewoon is en goed functioneert. Dit vertelt je hersenen dat de signalen die zorgen voor fantoompijn niet meer nodig zijn. Het helpt ook om de verkeerde reorganisatie te herstellen. De hersengebieden van meneer Wonders die betrokken zijn bij zijn geamputeerde hand krijgen zo langzaamaan hun oude werk weer terug. Althans, dat denken ze! Zonder medicijnen of dure behandeling houdt meneer Wonders zijn eigen brein op zijn beurt weer voor het lapje.
Toch twijfel?
Spiegeltherapie is makkelijk en goedkoop, de ideale therapie! Toch is er nog wel wat onzekerheid. Uit sommige studies bleek dat spiegeltherapie goed werkt, maar er is ook onderzoek gedaan waarin geen effect werd waargenomen. Dat gebeurt soms. Het is aan de wetenschap om deze twee opties heel goed en netjes te testen.
Deze blog is geschreven door Ralf Weijs.
Redactie: Annelies.
Verder kijken?
Video: Wat is fantoompijn?