Word je geplaagd door ongewenste gedachten? Probeer dit eens…

This post is also available in Engels.

Als je ooit op de trein hebt staan wachten en plotseling dacht om ervoor te springen – of iemand te duwen, of als je weleens een seksueel perverse gedachte hebt gehad die niets te maken had met je daadwerkelijke verlangens…. Je bent niet de enige. Ongewenste gedachten komen vaak voor en variëren enorm tussen mensen. Lees verder als je wilt weten wat je met zulke gedachten kunt doen.

Zoals de meeste mensen ben je waarschijnlijk prima in staat zulke ongewenste gedachten opzij te zetten. Je registreert ze misschien niet eens. Sommige mensen hebben echter meer moeite met het loslaten van zulk soort gedachten. Ze keren vaker terug en veroorzaken angst, schuldgevoelens en zelfs walging. Zulke terugkerende ongewenste gedachten kunnen obsessies worden. Obsessies liggen ten grondslag aan de obsessief compulsieve stoornis (OCS).

Obsessief compulsieve stoornis

Hoewel het vaak wordt geassocieerd met het compulsief verzamelen van spullen of handen wassen wordt OCS ook gekenmerkt door obsessieve (ongewenste) gedachten. Deze gedachten kunnen resulteren in compulsieve gedragingen, maar dit is niet altijd het geval.

Compulsies zijn herhaaldelijke gedragingen waarvan iemand voelt dat ze moeten worden uitgevoerd in reactie op een obsessie. Compulsies kunnen ook mentaal zijn, zoals jezelf geruststellen of het proberen weg te stoppen van gedachten. Of ze nou fysiek of mentaal zijn, compulsies kunnen resulteren in een circulariteit die de frequentie van de gedachten vergroot in plaats van vermindert. Dit betekent dat het belangrijk is om oncomfortabele gedachten te tolereren; elke gedraging of mentale truc om de angst te verminderen kan zich tegen je keren. Het is beter om de ui gewoon te snijden, zelfs als je liever de keuken verlaat omdat je bang bent dat je je partner neersteekt.

Ongeveer 1% van de Nederlandse populatie lijdt aan OCS, maar de symptomen op zich komen veel vaker voor. Obsessies en compulsies komen ook voor bij mensen zonder een klinische OCS-diagnose. Vaak komen ze voor bij mensen met stemmings- of angststoornissen, maar ook bij mensen zonder wat voor stoornis dan ook.

Cognitieve vervormingen

Gedachten zijn een vreemd iets. Jij bent de enige die ze waarneemt en je kunt je er verantwoordelijk voor voelen. Ze komen echter willekeurig voor, soms tegen je wil in. Als je eens een minuutje niets doet word je je er meteen bewust van. Er is echter absoluut geen reden om je er schuldig over te voelen, vooral niet wanneer de gedachten ongewild zijn.

Gedachten zijn geen voorspellingen. Hoe vaak heb je niet een scenario bedacht dat nooit werkelijk is uitgekomen? Angst en walging zijn daarom geen goede emotionele reacties op ongewenste gedachten. Je kunt de gedachte evengoed als grappig interpreteren.

Geloven dat je verantwoordelijk bent voor je gedachten, denken dat ze een indicatie zijn voor gevaar en er te veel belang aan hechten zijn allemaal denkfouten die door psychologen cognitieve vervormingen[ genoemd worden. Deze zijn het grootste probleem: niet de gedachte zelf, maar je geloof in zulke gedachten.

Een remedie tegen ongewenste gedachten

Het is de sterke emotionele respons die ervoor zorgt dat ongewenste gedachten terugkeren. Het is daarom niet verrassend dat intensieve exposure therapie, waar men vier dagen achtereen geconfronteerd wordt met de eigen angsten, erg effectief kan zijn in de behandeling van OCS. Iemand die bijvoorbeeld bang is dat hij voor een trein zal springen spendeert dan een hele dag op het treinstation samen met de therapeut. Iemand anders, bijvoorbeeld met smetvrees, wordt gevraagd objecten aan te raken zonder daarna de handen te wassen. Exposure is een manier om ongewenste gedachten te leren tolereren en te laten zien dat cognitieve vervormingen onjuist zijn. Dit lijkt dus een effectieve manier om met zulk soort gedachten om te gaan.

Het boek Overcoming Unwanted Intrusive Thoughts suggereert allerlei zelfbehandelingsstrategieën. De voornaamste komt hierop neer: stop met het willen stoppen van zulke gedachten. Het is nergens voor nodig; ze betekenen niets. Merk ze op, maar focus daarna weer op wat je aan het doen was en herhaal dit proces zo vaak als nodig. Stop met je actief bezig te houden met zulke gedachten.

Het maakt niet uit of je klinische OCS hebt of een angst- of stemmingsstoornis. Waarschijnlijk ben je volledig “gezond” maar heb je nog altijd zulk soort vreemde of angstige gedachten. Als je er op een bepaalde manier last van hebt, oefen dan eens met een manier om je ervan los te koppelen (bijvoorbeeld door mindfulness).

Voor sommige mensen is de emotionele respons op een ongewenste gedachte te sterk en is het moeilijk ze enkel als gedachten te zien. In dat geval is professionele hulp wellicht nuttig. Exposure therapie, cognitieve gedragstherapie, acceptatie- en inzettherapie en antidepressiva kunnen allemaal helpen. Houd echter in gedachten dat je gedachten jou niet definiëren en dat er geen noodzaak is om ermee te worstelen. We hebben allemaal vreemde gedachten; laat ze voor wat ze zijn!

Geschreven door Jeroen, bewerkt door Mónica en Marisha, vertaald door Jill en Felix