This post is also available in Engels.
Iedereen ervaart de wereld op zijn eigen manier. Wat we precies waarnemen wordt beïnvloed door onze eigen verwachtingen en de manier waarop we onze aandacht verdelen.
Een kopje thee drinken in een gezellig café geeft een specifiek gevoel: je ruikt en proeft de thee, je voelt de warmte van je kopje en je ervaart de kleuren en geluiden om je heen. Op zo’n moment verwerk je allerlei indrukken, maar het gevoel als geheel is moeilijk te beschrijven. Deze verzameling ‘gevoelens’ wordt ook wel de ‘zintuigelijke ervaring’ genoemd.
Kunnen we de zintuigelijke ervaring meten?
Eén van de fundamentele vragen in de cognitieve neurowetenschap is hoe de zintuigelijke ervaring ontstaat in het brein. Dit onderwerp is lastig te bestuderen omdat de zintuigelijke waarneming een subjectieve ervaring is. Hoe meet je hoe het voelt om de kleur rood waar te nemen, of in een zacht bed te liggen?
Aandacht verandert onze zintuigelijke waarneming
Onderzoekers hebben een manier bedacht om sommige aspecten van de zintuigelijke waarneming toch meetbaar te maken. Hiervoor richten ze zich op de mate van helderheid waarmee we dingen waarnemen. Uit dit soort onderzoek bleek dat objecten waar we onze aandacht op richten als helderder worden ervaren dan objecten waar we niet op focussen. Neem bijvoorbeeld een situatie waarin je te midden van een menigte mensen een vriend of vriendin probeert te vinden en je weet dat diegene een rode trui aan heeft. Op zo’n moment richt je je aandacht op het zoeken naar je vriend en op het moment dat je hem vindt zie hem als helderder dan als je niet specifiek naar hem op zoek was geweest.
(Links) Zo ziet een menigte eruit als je aandacht niet ergens specifiek op gericht is. (Rechts) Als je je aandacht op één van je vrienden richt zie je diegene helderder dan de rest van je omgeving.
Verwachtingen veranderen onze zintuigelijke waarneming ook
Kijk naar het linker plaatje hierboven. Het is een object dat bestaat uit twee delen en de bovenkant lijkt donkerder dan de onderkant. Maar kijk nu naar het rechter plaatje, met een streep door het midden van het object. Nu blijkt dat allebei de helften precies dezelfde kleur hebben! (En nee, ik heb de kleuren in het tweede plaatjes niet aangepast). Deze illusie ontstaat doordat ons visuele systeem het plaatje interpreteert op basis van onze bestaande kennis. In dit geval suggereert de schaduw dat de twee helften van kleur verschillen terwijl dat in werkelijkheid niet zo is. De manier waarop we kleuren zien wordt dus beïnvloed door de verwachtingen van het visuele systeem.
(Links) Dit object bestaat uit twee delen: de bovenkant ziet er grijs uit en de onderkant wit. (Rechts) Met de grijze streep op het midden van het object blijken beide delen dezelfde kleur te zijn!
Wat is hier interessant aan?
Uit dit soort onderzoek blijkt dat cognitieve processen zoals aandacht en verwachting beïnvloeden hoe we de wereld om ons heen ervaren. Wat we waarnemen is geen kant-en-klare weergave van onze omgeving, maar onze ervaring wordt gevormd door allerlei factoren zoals waar we onze aandacht op richten en wat we verwachten.
Dit blog is geschreven door Mariya Manahova. Mariya is een masterstudent en begint binnenkort aan haar PhD aan het Donders Instituut. Ze doet onderzoek naar visuele waarneming.
Bewerkt door Kasia.