This post is also available in Engels.
Mensen zijn in staat om razendsnel verbanden te leggen tussen gebeurtenissen die achtereenvolgend plaatsvinden. Hoe komt het dat we zo snel kunnen associëren? En wat heeft dit te maken met bijgeloof?
Een geluksbroekje, ik had er een. Ik droeg het broekje iedere voetbalwedstrijd, want het bracht mij geluk. Tot het begin van dit seizoen in september. Toen verloren we opeens meerdere keren. Sinds een paar maanden ben ik het broekje kwijt. En raar maar waar: we hebben sindsdien iedere wedstrijd gewonnen. Brengt mijn broekje dan eigenlijk ongeluk?
Vormen van bijgeloof, zo simpel als een duif
Waarschijnlijk denk je direct: natuurlijk kan het broekje er niet voor zorgen dat mijn team wint of verliest. Maar grote kans dat je zelf ook wel eens bijgelovig bent. Aan de hand van een vrij simpel psychologisch experiment is bijgeloof te verklaren. Bekijk eerst het onderstaande filmpje over een ‘bijgelovige’ duif.
Zoals je in de video kunt zien, leert de duif snel een verband te leggen tussen het indrukken van de knop en het krijgen van eten. Dit leerproces noemen we operante conditionering, waarbij geleerd wordt dat het uitvoeren van een bepaalde actie (drukken van de knop) leidt tot een positief (of negatief) resultaat (in dit geval, het eten).
In het volgende gedeelte van de video zien we dat een timer wordt gezet en het eten zonder actie van de duif in het bakje valt. De duif probeert te achterhalen wat het verband is tussen zijn acties en het krijgen van het voer. Omdat de duif met zijn vleugels zwaaide toen het eten werd gegeven, neemt hij aan dat het zwaaien de aanleiding was tot het verkrijgen van het voer. Dus zal hij blijven zwaaien om eten te krijgen.
De duif heeft dus een associatie gemaakt tussen zijn eigen acties en het verkrijgen van eten, terwijl er helemaal geen causaal verband was. Hij is nu bijgelovig.
Vormen van een mening, snel en langzaam
Vaak doen we precies hetzelfde als de duif. We proberen verbanden te zoeken om bepaalde zaken snel en gemakkelijk te kunnen verklaren. Net als de duif probeer ik een verband te zoeken tussen mijn broekje en de uitslag van de voetbalwedstrijd. Mensen blijken in het vormen van meningen toch vrij simpele wezens. De Israëlisch-Amerikaanse psycholoog Daniel Kahneman beschreef in zijn boek Ons feilbare denken dat de mens twee manieren van handelen heeft, waarvan de één snel en instinctief is en de ander bestaat uit het rustig beschouwen van een situatie.
Operante conditionering valt volgens deze theorie onder het snelle en instinctieve systeem. Hoewel we in staat zijn om iets vanuit verschillende kanten te bekijken en zorgvuldig te redeneren, blijven we soms hangen in een automatisch, irrationeel denksysteem. Misschien komt dat doordat we de harde waarheid niet willen inzien. Waarschijnlijk wilde ik niet toegeven dat we gewoon slecht voetbalden. Hoe dan ook ben ik stiekem heel blij dat ik mijn broekje nog steeds niet heb teruggevonden.
Dit blog is geschreven door Romy samen met haar vader Johannes
Bewerking door Nietzsche