This post is also available in Engels.
Een bekende geur kan intense herinneringen opwekken, zowel fijne als traumatische. Hoe komt het dat een vleugje parfum ons terug kan brengen naar een bepaalde tijd of plek?
Ik loop langs het strand terwijl de koele zeebries langs mijn wangen glijdt en het gebrul van de tegen de kust slaande golven in mijn oren klinkt – maar niks kan me zo erg grijpen als het sterke en onmiskenbare aroma van de zee, schelpen, zand en wind. In een oogwenk ben ik weer 12 jaar oud en board ik vrolijk door het koude water terwijl ik massa’s kwallen in een felgele emmer schep. Voor veel mensen kunnen geuren krachtige cues (hints) zijn die herinneringen opwekken van dingen, momenten en plekken (episodisch geheugen). Wij mensen zijn het meest afhankelijk van onze ogen, maar hoe komt het dat ons reukorgaan in staat is om specifieke, levendige herinneringen en emoties te ontketenen?
Een geur wordt als eerst opgepikt door geurreceptoren in de neus die verbonden zijn met de zogenaamde reukkolf (ook wel olfactory bulb), die weer sterk verbonden is met de hersengebieden betrokken bij emotie (amygdala) en het geheugen (hippocampus). Deze hersengebieden identificeren geuren en hebben toegang tot herinneringen om ons te helpen mensen, plekken of gebeurtenissen voor de geest te halen die gelinkt zijn aan die geuren. De sterke fysieke verbinding tussen hersengebieden van geheugen, emotie en geur kan verklaren waarom we goed zijn in het koppelen van geuren aan bepaalde emotionele herinneringen. Informatie van de visuele, auditieve en tastzintuigen komt niet door diezelfde gebieden, wat verklaart waarom alleen geuren dit effect hebben.
Recentelijk nog vond een studie dat een gedeelte van de reukkolf mogelijk verantwoordelijk is voor hoe ruimte, tijd en geur worden geïntegreerd in een episodische geurherinnering. Neurowetenschappers hebben ook laten zien dat herinneringen die worden getriggerd door een geur-cue (bijv. de geur van een roos) gepaard gingen met meer fMRI hersenactiviteit in het limbische systeem (waaronder de hippocampus en de amygdala) dan herinneringen die worden getriggerd door een woord-cue, zoals het woord “roos”. Geurherinneringen gingen zelfs gepaard met meer activiteit in gebieden die betrokken zijn bij visuele intensiteit. Een eerdere studie vond dat verschillende mensen verschillende emotionele reacties kunnen hebben op geuren die verder chemisch identiek zijn; wat je dénkt dat je ruikt beïnvloedt je reactie op een geur. Zo vonden proefpersonen geuren plezieriger als die was gepresenteerd met een positief label (bijv. “Parmezaanse kaas”) dan met een negatief label (bijv. “braaksel”).
Geuren kunnen echter helaas ook negatieve flashbacks veroorzaken, vooral bij mensen met posttraumatische stressstoornis (PTSS). Een aantal studies heeft de link tussen geur en emotionele verwerking in PTSS-patiënten onderzocht. De associatie tussen geur en geheugen kan in de klinische praktijk worden gebruikt door geuren in te zetten om patiënten goed te laten ‘aarden’, of bij uitgebreidere exposure therapie. Daarnaast heeft de sterke verbinding tussen geuren en geheugen belangrijke implicaties voor hoe we informatie onthouden en weer ophalen. Onderzoekers hebben ontdekt dat geuren geassocieerd kunnen worden met feiten of informatie om latere herinnering van die informatie te verbeteren. Ook nu zijn onderzoekers nog continu bezig om erachter te komen hoe ze gebruik kunnen maken van onze reukvaardigheden.
Er is nog veel te leren, maar de toekomst ruikt goed!
Geschreven door Christienne Gonzales Damatac
Aangepast door Annelies van Nuland
Vertaald door Felix Klaassen