This post is also available in Engels.
Het voelt vanzelfsprekend om baby’s te knuffelen. Maar weet je ook waarom dit fysieke contact zo belangrijk is? Eén reden is dat aanraking op heel jonge leeftijd beïnvloedt hoe ons lichaam op stress reageert.
Door te knuffelen helpt deze vader zijn baby een gezond stresssysteem te ontwikkelen. Foto gemaakt door Karen Sheets de Gracia (CC BY 2.0)
Je hebt misschien wel gehoord over de erbarmelijke omstandigheden die in 1989 werden aangetroffen in Roemeense weeshuizen. Baby’s in deze weeshuizen werden helemaal niet geknuffeld. In plaats daarvan gaven de verzorgers ze minimale aandacht en dienden ze soms zelfs medicatie toe om de baby’s te kalmeren.
Deze omstandigheden hadden ernstige gevolgen: als peuters hadden de wezen 30% meer kans op het ontwikkelen van psychiatrische stoornissen als angst en depressie. Onderzoekers denken dat de afwezigheid van fysiek contact één van de belangrijkste oorzaken is geweest van de ontwikkelingsproblemen van de wezen, ook al kregen ze überhaupt weinig vormen van stimulatie. Onderzoek laat namelijk zien dat aanraking cruciaal is voor een gezonde ontwikkeling van het stresssysteem.
Het belang van moederzorg
Het leeuwendeel van wat we weten over het belang van aanraking komt uit dierstudies met ratten. Verrassend, toch? Tussen rattenmoeders zitten natuurlijke verschillen in hoe vaak ze hun pups likken, op orde brengen en verzorgen. Rattenpups die grootgebracht zijn door moeders die dit gedrag weinig vertonen, hebben problemen met leren en het geheugen. Ze passen zich daarnaast slecht aan in stressvolle situaties, wat te zien is aan angstiger gedrag wanneer ze een nieuwe omgeving verkennen.
Wetenschappers hebben ook onderzocht wat de gevolgen waren wanneer ze aanraking van de pups door de moeder vervingen door kunstmatige aanraking. In het algemeen wordt het stresssysteem van rattenpups geactiveerd als ze voor een dag gescheiden worden van hun moeder. Maar de onderzoekers konden deze activatie dempen als ze de pups aanraakten in die periode.
Wat gebeurt er in de hersenen?
Aanraking op heel jonge leeftijd reguleert de ontwikkeling van het stresssysteem in het brein, dat zich bevindt in het gebied dat de hypothalamus heet. De hypothalamus stuurt signalen naar klieren in het lichaam zodat die stresshormonen gaan produceren. Het bekendste stresshormoon is cortisol.
Op de korte termijn kan een hoog cortisolniveau veel positieve effecten hebben, zoals betere aandacht, leervermogen en geheugen. Maar op de lange termijn kunnen hoge cortisolniveaus juist zorgen voor problemen, zoals slechtere aandacht, slapeloosheid en depressie. Daarom heeft je lichaam ook een systeem om cortisolproductie te stoppen nadat een stressvolle situatie voorbij is. Een regio in het brein, de hippocampus, bevat sensoren (cortisolreceptoren) die reageren op de aanwezigheid van cortisol. Als cortisol deze receptoren activeert, stuurt de hippocampus signalen naar de hypothalamus, waardoor de productie van stresshormonen kan worden stilgezet.
Fysieke aanraking op jonge leeftijd heeft invloed op de ontwikkeling van dit systeem. Bij ratten verhoogt aanraking door de moeder de aanmaak van deze corticolreceptoren door genetische verandering: ratten die grootgebracht zijn door moeders die veel zorg geven hebben meer cortisolreceptoren in de hippocampus. Als gevolg is hun stresssysteem veel beter in staat om de cortisolproductie stop te zetten via de hypothalamus. Deze ratten laten dan ook minder hoge stresshormoonniveaus zien in reactie op stress.
Fysiek contact “programmeert” dus als het ware hoe het stresssysteem van een baby in de toekomst op stress zal reageren. Natuurlijk hebben baby’s meer dan aanraking nodig om gelukkig en gezond groot te worden. Maar hopelijk kan het begrijpen van dit mechanisme ernstige gevallen als die in de weeshuizen voorkomen en families helpen om hun kinderen gezond groot te laten worden.
Meer informatie
Gratis online handboek voor ouders (Engels) gebaseerd op neurowetenschap en aangeraden door Nobelprijswinnaars Desmond Tutu en Betty Williams (en geschreven door mijn moeder!)
Toegankelijke bron over epigenetica, stress en moederzorg (Engels)
Deze blog is geschreven door Juliette.
Bewerking door Roselyne. Vertaling door Lieneke.