This post is also available in Engels.
Kunnen dieren nadenken over emoties, en ze onthouden en ervaren? En planten? Kunnen planten überhaupt iets voelen als ze geen brein hebben?
Zijn dieren zich bewust van hun verleden? Kunnen ze vooruitplannen? Hebben ze emoties? En rouwen ze wanneer ze een geliefde verliezen? Als je huisdieren hebt zeg je waarschijnlijk “ja” op deze vragen over dierencognitie – de parapluterm voor gedachten, emoties, geheugen, beslissen, etc. Zelfs als je geen huisdieren hebt zeg je misschien nog steeds “ja”. En terecht! Er zijn veel wetenschappelijke onderzoeken, van gedrags- tot neurowetenschappelijk, die steun bieden aan het idee dat dieren een rijke cognitieve en emotionele belevingswereld hebben.
De meesten van ons hebben geen wetenschap nodig om te zien dat de interne wereld van dieren rijk is: we maken die wereld zelf mee. Desondanks was het enkele decennia geleden nog een belachelijk idee dat dieren complexe gevoelens en gedachten hebben, zelfs bij onze dichtstbijzijnde verwanten: chimpansees. De situatie veranderde toen onderzoekers rigoureuze experimentele en neurowetenschappelijke methodes gingen gebruiken om dieren van dichtbij te bestuderen. Het bleek dat we de eigenschappen die we eerst als typisch menselijk zagen, zoals o.a. het gebruiken van gereedschap, vooruitplannen en empathie tonen, eigenlijk delen met andere dieren. Stap voor stap kwamen we erachter dat de mens verre van de enige intelligente en bewuste diersoort is.
Misschien lijkt dit nogal logisch, dieren hebben nou eenmaal hersenen. Inderdaad, dieren, of in ieder geval zoogdieren, hebben een brein. Daarbij lijkt het brein van zoogdieren erg op het onze. Het is best logisch dat er voor elke soort geëvolueerde gedachte of gevoel een bepaald hersensysteem is. Maar wat als dat hersensysteem er niet is? Kunnen we dan nog steeds praten van cognitie? Hoe zit dat bijvoorbeeld dan met planten? Zijn die net zo intelligent en bewust als we nu denken over dieren?
Wat een belachelijk idee! Planten hebben geen brein, dus we kunnen helemaal niet praten over de cognitie en de bewuste ervaringen van planten. Dit klinkt echter helemaal niet zo gek voor Monica Gagliano. Als zee-ecoloog heeft ze methoden van dierenonderzoek toegepast in de plantenwetenschap en kwam ze erachter dat nadenken misschien wel mogelijk is zonder brein. Inderdaad, planten hebben geen neuronen. Maar ze hebben wel een hersenachtig systeem. In dit systeem verplaatst informatie in het organisme zich via elektrischen signalen, vergelijkbaar met hoe het menselijk brein werkt. Het is dus niet zozeer het systeem (het brein) dat hetzelfde is, maar meer het onderliggende mechanisme. Het versturen van informatie door middel van elektrische signalen stelt alle wezens, zowel mensen, dieren, als planten, in staat flexibel te reageren op de omgeving. Monica Gagliano beargumenteert dat dit mechanisme misschien wel de kern is van elk intelligent bestaan.
Los van of je overtuigd bent dat cognitie kan bestaan zonder brein is hier een les uit te trekken. Onderzoek naar dierencognitie heeft ons geleerd dat er niks unieks is aan onze cognitieve vaardigheden en dat we dus minder mens-centrisch moeten denken. De volgende grote les vanuit onderzoek naar plantcognitie is misschien wel dat mensen niet aan de top van de biologische hiërarchie staan. Want er is helemaal geen hiërarchie, het is meer een cirkel waar binnen we allemaal ons eigen plekje hebben.
Geschreven door Julija
Bewerkt door Francie en Marisha
Vertaald door Felix
Vertaling bewerkt door Floortje
