This post is also available in Engels.
Wij versus zij
Kijk naar het dagelijkse nieuws en het lijkt alsof de wereld steeds meer verdeeld raakt. Er lijkt een groeiend onvermogen én onwil om echt naar elkaar te luisteren en elkaar te begrijpen. Hoewel wij mensen van nature zeer meelevend en onbaatzuchtig zijn, is dat redelijk beperkt tot onze omgang met mensen die op ons lijken. We maken duidelijk onderscheid tussen “wij” en “zij”: degenen met wie we ons identificeren en degenen die anders lijken. Die laatsten ervaren we vaak als afstandelijker of vinden we moeilijker te begrijpen.
Het pad naar een toekomst waarin onze empathie geen grenzen kent, is moeilijk begaanbaar zolang we vastzitten in ons eigen perspectief. Maar wat als ons persoonlijke perspectief niet zo star is als we denken? Wat als we met een paar eenvoudige trucs letterlijk in andermans schoenen kunnen stappen?
Lichaamseigenaarschap creëren
Eerst moeten we begrijpen hoe het brein weet welk lichaam bij ons hoort. Dat gebeurt via multisensorische integratie. We ontvangen voortdurend informatie over onszelf en de wereld om ons heen. Dit krijgen we in de vorm van zintuigelijke input zoals visuele, auditieve, en proprioceptieve signalen (informatie over waar je lichaam zich in de ruimte bevindt, bijvoorbeeld via feedback van je spieren). Ons brein smeedt al die signalen samen tot één coherente ervaring.
Een voorwaarde is dat de informatie congruent is. Terwijl je dit artikel leest, krijg je bijvoorbeeld proprioceptieve feedback over waar je rechterhand ligt – misschien op je toetsenbord, of op je schoot. Wanneer je nu naar je hand kijkt, wordt je hand-hypothese met nieuwe visuele informatie getest, en nagenoeg altijd bevestigd. Je ogen zien je hand meestal precies op de plek liggen waar je puur op de tast zou zeggen dat ‘ie ligt. Daarom besluit je brein: Dit is mijn hand.
Lichaamseigenaarschap manipuleren
Als ons brein lichaamseigenaarschap opbouwt via multisensorische integratie, betekent dit ook dat we het kunnen verstoren door met de zintuigen te spelen. En daar komt de body-swap-illusie om de hoek kijken.
In dit experiment draagt de deelnemer een virtual reality (VR)-headset. Daarin is een grote, mensachtige pop te zien, die een helm draagt met twee camera’s erop gemonteerd. Beide zijn zo geplaatst dat ze ‘naar beneden kijken’, alsof ze naar hun eigen lichaam kijken. De camerabeelden worden rechtstreeks naar de headset van de deelnemer gestuurd. Met andere woorden: de deelnemer ziet het lichaam van de mannequin in plaats van het eigen lichaam. Vervolgens strijkt een onderzoeker gelijktijdig over de borst van zowel de mannequin als de deelnemer. Daardoor ziet de deelnemer de pop aangeraakt worden, terwijl het eigen lichaam signalen van eenzelfde aanraking ontvangt. Omdat deze signalen congruent zijn, voegt het brein ze samen en concludeert: Dit is mijn lichaam. Het gevolg van deze foute conclusie is dat de deelnemer het gevoel heeft dat het lichaam van de pop hun eigen is.
Photo door Petkova & Ehrsson (2008)
Letterlijk in andermans schoenen staan
De body-swap-illusie kan zelfs worden uitgebreid naar een echt persoon. In een methode ontwikkeld door Rémi Thériault en collega’s dragen een deelnemer en een anders uitziende medespeler elk een VR-headset met een camera op ooghoogte. De videobeelden worden omgewisseld, zodat beide personen letterlijk ‘door elkaars ogen’ kijken. Vervolgens maken ze gesynchroniseerde bewegingen. Wanneer deelnemers naar hun eigen handen of reflectie proberen te kijken, krijgen ze die van hun medespeler te zien. Hierdoor ervaren ze van lichaam te zijn gewisseld.
Photo door Thériault et al. (2021)
Dit soort experimenten zijn uitgevoerd met de meest uiteenlopende lichamen. Deelnemers ervaarden hoe het is om in het lichaam te zijn van iemand met een ander gender, een andere leeftijd of een andere etniciteit. Wat telkens duidelijk werd: na een body-swap voelen deelnemers een sterke verbondenheid met de persoon in wiens lichaam ze zich bevinden. Het gevolg is dat ze blijvend minder vooroordelen rapporteren – zowel expliciet als impliciet – en meer empathie tonen.
Uit je eigen perspectief stappen
Wat kunnen we hiervan leren? Dat het gevoel van ‘zelf’ en het lichaam niet zo onlosmakelijk verbonden zijn als we vaak denken. Ons brein past zich flexibel aan en doet zijn uiterste best om een samenhangend verhaal te maken van alle informatie die het binnenkrijgt. Op die manier ervaren we ons lichaam als ons eigen lichaam.
Ons perspectief is echter altijd beperkt. Het is belangrijk om af en toe te proberen de wereld door de ogen van een ander te zien, echt te luisteren en te proberen te begrijpen – met of zonder VR-headset. Het gevoel van wie je “zelf” bent krijg je namelijk door een simpele kalibratie van informatiestromen, en is kneedbaar door je te verdiepen in andermans ervaring. Toch ben je uiteindelijk niemand anders dan jezelf, al ruil je tijdelijk van perspectief. Je hebt namelijk slechts controle over je eigen lichaam. Maar het besef dat je net zo goed een ander had kunnen zijn, helpt te bepalen wat je met je controleerbare zelf uitspookt.
Photo door Anna Shvets on Pexels
Auteur: Charlotte Sachs
Buddy: Xuanwei Li
Redactie: Amir Homayun
Vertaler: Natalie Nielsen
Redactie vertaling: Wieger Scheurer
