This post is also available in Engels.
Astrologie, homeopathie en accupunctuur zijn allemaal voorbeelden van pseudowetenschap. Hoe verschilt pseudowetenschap van wetenschap? En, geloof je erin?
Zodiac klok op het San Marco Plein in Venetië (astrologie). Foto van Zachaiel (CCO)
Je bent je favoriete tijdschrift aan het lezen, slaat de bladzijde om en daar staan ze: de horoscopen. Iedereen heeft dit weleens gezien. Persoonlijk ben ik altijd geïntrigeerd door de voorspellingen voor de komende week. Mijn sarcastische interesse als onderzoeker en dus kritische niet-gelover wordt gevoed door de diversiteit aan voorspellingen over mijn persoonlijke leven en gezondheid. Astrologie is echter maar één voorbeeld van relatief onschuldige pseudowetenschap.
Wat is pseudowetenschap?
Pseudowetenschap is een geloof of een claim die vaak in wetenschappelijke termen wordt omgeschreven maar die de validiteit en betrouwbaarheid van daadwerkelijk wetenschappelijke metingen mist. Validiteit is erg belangrijk in de wetenschap en beschrijft de mate waarin een meting of conclusie de waarheid benadert. In het geval van ‘constructvaliditeit’ gaat het erom dat een instrument daadwerkelijk meet wat het behoort te meten; bijvoorbeeld: meet een elektrocardiogram (ECG) wel daadwerkelijk iemands hartslag?
‘Betrouwbaarheid’, aan de andere kant, gaat over de kwaliteit van de meting en evalueert dus hoe herhaalbaar een bevinding is. Stel je een studie voor waarin een relatie tussen vaccinaties en autisme wordt gevonden. Na een aantal jaar van vervolgonderzoek werden de resultaten als onbetrouwbaar beschouwd omdat andere studies deze relatie niet vonden. (Ben je geïnteresseerd in dit onderwerp? Lees dit)
De wetenschappelijke methode
Als onderzoeker kan ik alleen maar zeggen dat het wetenschappelijke proces een lang proces is, inspannend, maar zeker nodig. Wetenschappelijke conclusies zijn het product van een zich herhalend proces dat in elk stadium een kritische evaluatie ondergaat. Startend bij observaties in het dagelijks leven (of simulaties) formuleert een wetenschapper onderzoeksvragen en hypotheses, doet hij toetsbare voorspellingen (bijvoorbeeld door een experiment te ontwerpen dat een variabele waarin men geïnteresseerd is isoleert en manipuleert), verzamelt hij data, en doet hij analyses. Ten slotte wordt, op basis van de bevindingen, de hypothese verfijnd, veranderd, uitgebreid of afgewezen.
Na dit proces schrijft de wetenschapper een wetenschappelijk rapport dat door een aantal experts in het veld opnieuw wordt beoordeeld op validiteit en betrouwbaarheid. Met deze gecontroleerde manier van kennis verwerven waarborgen we de geloofwaardigheid en betrouwbaarheid van wetenschappelijk inzicht. Alle onderzoekers die in een bepaald onderwerp getraind zijn, delen deze verantwoordelijkheid. Een behandeling of product dat volgt uit het wetenschappelijke proces is dus een langdurige, zorgvuldig afgewogen inspanning van professionals.
Is pseudowetenschap ongevaarlijk?
Je kunt je afvragen of er risico’s zitten aan pseudowetenschap. In het geval van astrologie of horoscopen lijken de risico’s op het eerste gezicht relatief klein. Dit is echter sterk afhankelijk van het kritische denkvermogen van de lezer. Als iemand het geloof verliest in echte wetenschap en begint te geloven in pseudowetenschap kan dit een behoorlijke dreiging vormen. Kwetsbare personen, zoals mensen die ziek zijn en dus op zoek zijn naar levensreddende of leven veranderende remedies, kunnen vast komen te zitten in buitengewone beweringen van pseudowetenschappelijke methoden. Dus als ik de vraag krijg of ik geloof in pseudowetenschap, is mijn antwoord dat ik probeer open te staan maar altijd kritisch zal zijn tot wetenschappelijk bewijs de effectiviteit aantoont. Oftewel, totdat het (echte) wetenschap wordt.
Geschreven door Mahur, bewerkt door Monica Wagner, vertaald door Jill Naaijen