This post is also available in Engels.
Tijdens mijn studie psychologie ben ik een heleboel verschillende visuele illusies tegengekomen. Maar zogenaamde motion-induced blindness blijf ik het indrukwekkendst vinden. Op het plaatje hieronder staan vier oranje stippen. Als je nu ongeveer een minuut lang gericht naar een willekeurige oranje stip kijkt zul je zien dat de andere drie stippen aan- en uit beginnen te knipperen en uiteindelijk volledig verdwijnen. Hoe is dit mogelijk?
Afbeelding door Alina
De illusie bestaat in feite uit twee onderdelen: een aantal stilstaande vormen, die de ’targets’ worden genoemd, en een groep bewegende vormen die fungeren als het zogenaamde ‘masker.’ Maar hoe kan het nou dat een felle oranje stip op een zwarte achtergrond, recht voor onze neus, door onze hersenen toch niet wordt waargenomen?
Het antwoord hierop is nog niet duidelijk, maar er is veel onderzoek gedaan naar de precieze omstandigheden waarin deze illusie kan worden waargenomen. Zo weten we dat het niet uitmaakt welke kleur de targets en het masker hebben, of in welk patroon ze worden getoond. Kleinere targets ‘verdwijnen’ makkelijker dan grotere targets, en gek genoeg verdwijnen fellere targets ook makkelijker dan minder felle. Wanneer de targets zo zijn gegroepeerd dat ze samen één grotere figuur vormen verdwijnen ze meestal allemaal tegelijk in plaats van één voor één. En hoewel de illusie het sterkst is als het masker ronddraait in een cirkel, werkt ze ook als de stippen samen in een rechte lijn bewegen of als ze kriskras door elkaar schuiven.
Wat gebeurt er in de hersenen?
Donders-onderzoekers Barbara Handel en Ole Jensen hebben onderzoek gedaan naar zulke motion-induced blindness. In dit onderzoek kregen proefpersonen de opdracht om een knop in te drukken wanneer ze een target van hun computerscherm zagen verdwijnen. In de helft van de gevallen lieten de onderzoekers de targets daadwerkelijk verdwijnen, maar in de andere helft bleven de targets gedurende het hele experiment staan en was de verdwijning dus een illusie. Zo konden Handel en Jensen meten wat er in je brein gebeurt als je de illusie van verdwijning ervaart.
Uit het onderzoek bleek dat de visuele hersenschors (het gedeelte van de hersenen dat zich bezig houdt met zien) vlak voor een ingebeelde verdwijning niet ‘oplettend’ genoeg was om tegelijk aandacht te kunnen besteden aan de targets én het bewegende masker. Op zo’n moment moeten de hersenen keuzes maken: naar welk object kijken we? Tijdens deze illusie kiezen de hersenen waarschijnlijk voor het bewegende masker en laten ze de targets tijdelijk links liggen.
Ná zowel de ingebeelde als werkelijk verdwijningen werd er in de hersenen juist een grotere mate van ‘oplettendheid’ waargenomen. Waarschijnlijk merkten andere delen van de hersenen dat er iets was veranderd (er is net een stip verdwenen) en stuurden die een seintje naar het visuele systeem om beter op te letten. Bij een ingebeelde verdwijning bleek deze verhoogde concentratie echter niet in staat om het verdwenen target weer terug te halen. En dus kan een tijdelijke vermindering in oplettendheid de illusie niet volledig verklaren. Er zijn andere, nog onbekende mechanismen in het spel, maar welke dat zijn weet niemand.
Afbeelding door Alina
Waarom is dit van belang?
De meeste mensen hoeven natuurlijk zelden naar oranje stippen op een zwarte achtergrond te kijken. Maar motion-induced blindness komt ook voor met objecten in de echte wereld. Stel je voor dat je op een rechte weg rijdt waar aan weerszijden bomen langs je heen schieten, of dat je een vliegtuig bestuurt. Als je in zulke gevallen door motion-induced blindness iets in je blikveld mist, zou dat levens kunnen kosten!
Meer informatie
Kijk hier zelf welke targets, maskers en bewegingspatronen voor jou de sterkste illusie veroorzaken!
Artikel over motion-induced blindness in het wetenschappelijke tijdschrift Nature
Artikel van Donders-onderzoeker Ole Jensen
Dit blog is geschreven door Alina en is ook in het Engels verschenen.
Vertaling door Renske Hoedemaker.
Toppie, mooie GIF hoor. Leuk dat je dit verteld want ik ben bezig met een studie* over gezichtsbedrog.
*Een soort spreekbeurt