De nieuwe Pixarfilm Inside Out speelt zich voor een groot deel af in het hoofd van de 11-jarige Riley. Vanuit de controlekamer in haar hersenen besturen de emoties Angst, Woede, Verdriet, Walging en Geluk haar gedrag. Zijn het ook echt deze emoties die bepalen wat we doen?
De basisemoties
Pixar-regisseur Pete Docter kreeg bij het maken van Inside Out wetenschappelijk advies van emotie-onderzoekers Paul Ekman en Dacher Keltner. Paul Ekman staat vooral bekend om zijn onderzoek naar universele emoties uit de jaren zestig en zeventig. Hij onderscheidde daarbij zes basisemoties: angst, woede, verdriet, walging, geluk en verrassing. Op verrassing na vormen deze ook de personages in het hoofd van Riley in Inside Out.
Volgens Ekmans emotietheorie zijn de basisemoties universeel en aangeboren. Bij elke basisemotie hoort ook een specifieke gezichtsuitdrukking. Om te onderzoeken hoe universeel de zes basisemoties zijn, liet Ekman proefpersonen foto’s zien van Amerikaanse acteurs die de emoties uitbeeldden. De proefpersonen kozen bij elke foto de basisemotie die volgens hen het beste bij het plaatje paste. En wat bleek? Proefpersonen uit Brazilië, Japan of Papoea-Nieuw-Guinea kozen vaak de juist emoties bij de foto’s.
De basisemoties uit het experiment van Ekman. Kun je raden welke emotie (angst, woede, verdriet, walging, geluk of verrassing) bij welke gezichtsuitdrukking hoort? Het antwoord staat onderaan. (© Paul Ekman)
Kritiek op de basisemoties
De afgelopen jaren wordt de universele emotietheorie van Ekman echter steeds meer in twijfel getrokken. Een deel van de kritiek van andere wetenschappers betreft de methode die Ekman gebruikte om de basisemoties te onderzoeken. Op de foto’s die hij aan proefpersonen liet zien staan acteurs met wel erg overdreven gelaatsuitdrukkingen. Later onderzoek toonde aan dat proefpersonen de basisemoties veel minder goed herkennen als je hen plaatjes laat zien van mensen met spontane, minder overdreven gezichtsuitdrukkingen. Ook bleek dat proefpersonen het minder goed doen als je hen vraagt om de emotie zelf te benoemen, in plaats van haar uit een lijst te kiezen.
Een ander punt van kritiek op Ekmans emotietheorie is dat de basisemoties helemaal niet zo universeel zijn als gedacht. Cultuur lijkt bijvoorbeeld een belangrijke invloed te hebben op hoe je emoties ervaart en herkent. In een recent onderzoek bij de Himba-stam in Namibië werd proefpersonen gevraagd om foto’s van mensen met verschillende emotionele gezichtsuitdrukkingen in zes stapels te groeperen. Hoewel de Himba aparte stapels maakten voor foto’s van lachende, angstige en neutrale gezichtsuitdrukkingen, leken ze geen duidelijk onderscheid te zien tussen de foto’s van walging, woede en verdriet.
Het aantal basisemoties
Ten slotte staat ook het aantal basisemoties ter discussie. Onderzoekers uit Glasgow onderscheidden in een recent artikel niet zes maar vier basisemoties: geluk, verdriet, woede/walging, en angst/verrassing. Als proefpersonen naar geanimeerde gezichten kijken die emoties uitdrukken, blijkt dat ze aanvankelijk niet goed het verschil kunnen zien tussen woede en walging, en tussen angst en verrassing. Ekman zelf heeft in de jaren negentig juist een aantal nieuwe basisemoties voorgesteld, zoals schaamte, tevredenheid, minachting en trots.
Of er basisemoties bestaan en hoeveel het er precies zijn is nog niet helemaal duidelijk. De makers van Inside Out wilden echter niet meer dan vijf of zes personages achter het controlepaneel in Rileys hoofd laten zitten. En uiteindelijk hadden ze aan vijf (basis)emoties genoeg om een grappige (en af en toe emotionele) film op het witte doek te toveren.
Antwoorden:
Eerste rij, van links naar rechts: woede, angst, walging
Tweede rij, van links naar rechts: verrassing, geluk, verdriet
Meer informatie
Bronartikel van Paul Ekman
Bronartikel over de Himba
Bronartikel over het onderzoek uit Glasgow
Deze blog is geschreven door Flora Vanlangendonck en kan ook in het Engels gelezen worden. Flora is promovenda aan het Donders Instituut en onderzoekt hoe mensen in hun taalgebruik rekening houden met wat hun gesprekspartner weet (of niet weet).
Bewerking door Jeroen.
