This post is also available in Engels.
De ‘gulden regel’ luidt: ga met anderen om zoals je zelf graag behandeld wordt. Bij mensen volgen we deze regel vaak. Waarom passen we hem dan niet bij dieren toe?
Onze afkeer van onze dierlijke wortels leidt tot onderwaardering van dieren zelf — we zien ze als minder dan mensen.
“Ik ben geen dier!” (John Merrick, “Elephant man”)
In Europa leren we vanaf de basisschool over Darwinisme (de evolutieleer). Het feit dat mensen dieren zijn, zou ons daarom niet moeten verrassen. Toch houden sommige mensen stijf vol dat alleen mensen complex gedrag vertonen als gereedschap gebruiken, compassie tonen en leren van andermans ervaringen.
De Nederlandse primatoloog Frans de Waal noemt dit vasthouden aan ouderwetse denkbeelden ‘anthropodenial’, of ‘menselijkheidsontkenning’. De Waal zelf betoogt juist dat de cognitieve vermogens van mensen en andere dieren helemaal niet zo veel van elkaar verschillen.
Bestaat moraliteit alleen voor mensen?
Volgens De Waal is moraliteit gebaseerd op compassie, eerlijkheid en wederkerigheid. Tot voor kort werden deze eigenschappen gezien als uitsluitend menselijk. Recent onderzoek heeft daar verandering in gebracht.
Eerlijkheid
In een recente studie bleek bijvoorbeeld dat kapucijnapen soms beloningen afwijzen, als ze ze als oneerlijk zien. Als een aapje bijvoorbeeld minder betaling ontvangt dan een ander aapje voor dezelfde taak, gooien ze deze betaling (een schijfje komkommer) terug naar de onderzoeker! Interessant genoeg wijst het voorgetrokken aapje zijn beloning (een lekkere druif) soms ook van de hand tot de onderzoeker beide dieren weer gelijk betaalt (zie dit filmpje op 15:50).
Altruïsme en wederkerigheid
Volgend experiment. Een aapje in een kooi moet kiezen tussen een groen en een rood muntje. Bij groen krijgen het aapje zelf en zijn buurman allebei te eten. Bij rood krijgt alleen het aapje zelf wat voer.
Na verloop van tijd blijkt dat het aapje een voorkeur ontwikkelt voor het groene muntje. Maar als de buurman agressief was, door voorwerpen tegen de kooi aan te smijten, kiest ons aapje vaker rood. Prosociaal gedrag kent ook bij apen zijn grenzen…
Compassie
Anderen helpen komt veel voor bij dieren. Als een jonge chimpansee uit de boom valt, schieten anderen hem meteen te hulp. Dolfijnen en olifanten doen hetzelfde. Empathie in dieren komt ook veel voor. Apen proberen het na een gevecht weer bij te leggen, door elkaar te vlooien (chimpansees) of met seks (bonobo’s). Deze technieken kennen wij mensen natuurlijk ook!
Een nieuwe wereld
Mensen zijn niet precies hetzelfde als dieren. Complexe emoties als schaamte en schuldgevoel komen wellicht alleen bij mensen voor. Maar basale emoties als angst zitten in alle dieren. Op dezelfde manier zijn onze moraliteit, ons gereedschapsgebruik en onze taal ouder dan we denken. We hebben ze niet zelf bedacht.
In de laatste tien jaar is er veel veranderd voor het welzijn van dieren. Wilde dieren zijn bijvoorbeeld verboden in het circus. Veel van deze veranderingen zijn ingezet door recente ontdekkingen in het dieronderzoek. En onze nieuwe inzichten over de cognitieve prestaties van dieren maken het hopelijk mogelijk om ze beter te behandelen… of om simpelweg minder van ze op te eten.
Deze blog is geschreven door Lara. Redactie: Roselyne en Marpessa. Vertaling: Jeroen.