Creativiteit is overal: in kunst en cultuur, maar ook in techniek en wetenschap. Om creatief te zijn moet je bestaande stukjes kennis op een originele manier combineren. Hoe krijgt het brein dit voor elkaar?
Wat kun je hier allemaal mee?
Foto door Svdmolen (licentie CC BY 2.5)
Als ik ‘creativiteit’ zeg, waar denk je dan aan? Waarschijnlijk komen schilderijen, gedichten en muziek in je op. Maar ook het bedenken van een goed experiment, het programmeren van een app of het schrijven van een meeslepende speech is creatief. In ieder geval heeft creativiteit te maken met het uitvinden van dingen die nog niet eerder bestonden.
Kennis combineren
Het grappige is: hoewel uitvindingen vaak vernieuwend zijn, bestaan ze meestal niet uit nieuwe onderdelen. Voordat de broodrooster bestond hadden we al lang brood, metaal en stroom. De uitvinder van de broodrooster is alleen in staat geweest om deze elementen op een nieuwe manier samen te voegen. En vóór Mozart waren er al lang muzieknoten – alleen niet in de volgorde van zijn zevende symfonie.
Creativiteit is dus: het combineren van bestaande elementen, op een nieuwe manier. Dit is voor je brein best lastig. Het moet hiertoe namelijk verbindingen aanleggen tussen stukjes kennis (woorden, kleuren, voorwerpen, herinneringen…) die in principe niets met elkaar te maken hebben. Hoe krijgen je hersenen dit voor elkaar?
Hoe meet je creativiteit?
Laten we bij het begin beginnen. Het is best lastig om creativiteit in haar geheel te meten. Maar wetenschappers kunnen wel bepaalde vaardigheden toetsen die bijdragen aan creativiteit. Een voorbeeld daarvan is wat men divergent denken noemt.
In de zogenaamde divergent-denken-taak moeten proefpersonen zo veel mogelijk manieren noemen om een simpel voorwerp (een baksteen of een paperclip) te gebruiken. Hoe meer uiteenlopende toepassingen je in een minuut kunt noemen (en ze hoeven niet alledaags te zijn!), hoe beter je divergent kunt denken. Uit onderzoek blijkt dat de score van jonge kinderen in deze taak sterk samenhangt met het latere succes van deze kinderen in de kunstwereld en de wetenschap.
Creativiteit in de hersenen
Als je eenmaal een goede meetmethode voor een bepaald type gedrag hebt, kun je kijken welke hersenactiviteit samenhangt met hoge scores op deze meetlat. Zo werkt het ook met creativiteit – of althans met divergent denken. Verschillende onderzoeksgroepen van over de hele wereld hebben onderzocht welke hersenactiviteit ontstaat tijdens het oplossen van een divergent-denken-taak. Twee soorten activiteit komen telkens terug.
Allereerst viel het de wetenschappers op dat delen van de frontale hersenschors actief zijn wanneer mensen divergent denken. De frontale schors (vooraan in je brein) wordt vaak geassocieerd met bewust nadenken en zelfbeheersing. Daarom zou deze activiteit samen kunnen hangen met het bewust oproepen van nieuwe ideeën, maar ook van het onderdrukken van ideeën die niet relevant of origineel zijn.
Dagdromen
Ten tweede wijzen meerdere onderzoeksgroepen op een positief verband tussen creativiteit en de activiteit van het zogenaamde default mode network – het ‘standaardnetwerk’ van het brein. Dit is een netwerk van hersengebieden die met elkaar communiceren wanneer je nergens specifiek aan denkt, zoals wanneer je dagdroomt.
Terwijl dit netwerk actief is ontstaan er als vanzelf gedachtes in je brein: spontane cognitie. Er kunnen bijvoorbeeld twee herinneringen tegelijk worden opgehaald die in principe niets met elkaar te maken hebben. En zo kan het brein stukjes kennis koppelen die in eerste instantie los van elkaar stonden. Niet door bewust nadenken, maar door een ontspannen, automatisch proces.
Meer informatie
Het verband tussen creativiteit en succes in kunst en wetenschap (wetenschappelijk artikel)
Het standaardnetwerk en creativiteit (wetenschappelijk artikel)
Een meta-analyse van creativiteit in de hersenen (wetenschappelijk artikel)