Sommige mensen vinden fruitvliegen maar vervelende beesten, maar ze zijn ook erg nuttig om klinisch-relevant onderzoek te doen. Vandaag werd bekend dat de Nederlandse Organisatie voor Wetenschapelijk Onderzoek (NWO) een VENI beurs van 250.000 euro heeft toegekend aan Dr. Monique van der Voet. Zij gaat onderzoek doen naar de functie van ADHD genen in het zenuwstelsel van de fruitvlieg.
Foto gemaakt door “Aka” (CC BY-SA 2.5 licentie).
Het gebruik van fruitvliegen voor onderzoek naar menselijke ziekten klinkt raar: wat hebben mensen gemeen met de fruitvlieg, en wat kunnen we leren van zo’n simpel beest?
Je zou het niet verwachten, maar driekwart van de menselijke genen zijn terug te vinden in de fruitvlieg. Er is ook een grote gelijkenis in hoe het zenuwstelsel van de fruitvlieg werkt. Zo wordt het gedrag van de vlieg ook aangestuurd door de hersenen, al zijn die wel een stuk kleiner dan die van de mens. Fruitvliegjes hersenen bestaan uit ongeveer 100 duizend cellen, vergeleken met 100 miljard cellen bij de mens, maar dat maakt het onderzoek juist gemakkelijker.
Kan je een voorbeeld geven hoe fruitvliegen belangrijk zijn voor klinisch onderzoek?
Zo’n 15 jaar geleden kwamen onderzoekers er al achter dat de fruitvlieg gebruikt kan worden om de oorzaken van een verstandelijke beperking te onderzoeken. Deze beperking heet het fragiele-X-syndroom en wordt veroorzaakt door een fout in één bepaald gen. Door hetzelfde gen bij fruitvliegen te veranderen, konden onderzoekers tot in detail bestuderen wat dit voor gevolgen heeft en hoe deze kunnen worden verholpen. Stoffen die de vliegen weer beter maakten worden nu bij patiënten getest. De fruitvlieg heeft al een grote impact gehad op onderzoek naar verstandelijke beperking, onderzoek wat in Nijmegen op grote schaal plaatsvindt.
Nu ga je onderzoek doen naar ADHD. Waarom juist deze stoornis?
ADHD staat voor attention-deficit/hyperactivity disorder en is een veelvoorkomende aandoening waarin aandachtsproblemen en hyperactiviteit centraal staan. We weten nog heel weinig over de biologische oorzaken van deze stoornis. Diagnose wordt gedaan aan de hand van klinische interviews en medicatie tegen ADHD onderdrukt slechts de symptomen. Wel weten we dat ADHD erfelijk is, en dat er bepaalde genen zijn die mogelijk ADHD veroorzaken. Wat we nu willen onderzoeken is hoe deze genen werken, om zo het mechanisme achter ADHD beter te begrijpen. Voor dat onderzoek komen de fruitvliegen weer goed van pas.
Waarop gaat je onderzoek zich focussen in de komende jaren?
Er moet een nieuw pad ingeslagen worden: van studies die genen identificeren naar studies die de oorzakelijkheid van genen en het ziekteproces onderzoeken. Waar komen de aandachtstoornis en hyperactiviteit vandaan? Werken de genen die al geïdentificeerd zijn samen, en welke biologische processen beïnvloeden ze? Wanneer we dit beter begrijpen, kunnen nieuwe diagnostiek en therapeutische strategieën ontwikkeld worden, net zoals bij de verstandelijk beperkte fruitvlieg. Het opent de deur naar nieuwe en aan de individuele patiënt aangepaste gezondheidszorg. De volgende keer dat je dus fruitvliegjes ziet, moet je toch maar eens bedenken wat we allemaal van die kleine beestjes kunnen leren!
Het onderzoek van Monique zal in de komende 3 jaar worden uitgevoerd bij het Radboudumc en het Donders Instituut voor Brain, Cognition and Behaviour in Nijmegen. Naast Monique krijgen nog 17 andere talentvolle jonge onderzoekers van de Radboud Universiteit een VENI beurs voor wetenschappelijk onderzoek.
Meer informatie
Klinische toepassingen van de fruitvlieg voor cognitieve stoornissen
Overzicht van alle 18 VENI-subsidies aan onderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen