Donders Wonders Blog

Volgens onderzoek maken we onze beslissingen in bedreigende situaties lang niet zo bewust en rationeel als we misschien denken.

Bewuste keuze of automatische reactie: Hoe reageren we in bedreigende situaties?

Je zit op een maandagochtend rond 10:45 uur in een Utrechtse tram op weg naar werk wanneer plots een man zijn pistool trekt. Wat doe je: ga je eropaf of ren je weg? Of maak je die keuze misschien helemaal niet zo bewust als je denkt?

This post is also available in Engels.

Verschrikkelijke aanslagen zoals die van 18 maart in Utrecht gebeuren in Nederland gelukkig niet elke dag. Daarentegen is het wel voor iedereen belangrijk om op tijd goede beslissingen te kunnen nemen in bedreigende situaties. Vaak gaan we ervan uit dat we dit soort beslissingen heel bewust en zelfs rationeel nemen, maar dit lijkt volgens onderzoek niet helemaal het geval te zijn.

Positieve en negatieve uitkomst

Vaak bestaan bedreigende situaties uit een onzekere uitkomst; het kan fout gaan maar ook goed uitpakken. Bijvoorbeeld: als je bij de aanval in de tram ervoor kiest in te grijpen kan dit ervoor zorgen dat je zelf aangevallen wordt, gewond raakt, of erger. Aan de andere kant is er de kans dat je de aanvaller weet te overmeesteren en het leven van medestanders redt. Mocht het potentiële negatieve gevolg opwegen tegen de mogelijke positieve uitkomst, dan is het misschien beter de confrontatie uit de weg te gaan. De balans tussen mogelijke positieve en negatieve uitkomsten lijkt dus bepalend voor je besluit om te vechten of te vluchten.

De subjectieve waarde van je keuze

Deze balans wordt ook wel de subjectieve waarde genoemd: Wetenschappers proberen hiermee in een getal de gemiddelde ‘waarde’ van de keuzeoptie en de afweging van positieve en negatieve uitkomsten te vatten. Het idee is dat de beslisser simpelweg een rekensom uitvoert om te bepalen wat de waarde van een optie is en die vergelijkt met de waarde van andere opties. Uiteindelijk kies je dan gewoon de optie die voor jou de hoogste gemiddelde waarde heeft. Dit is dus een hele rationele manier om te verklaren hoe mensen dergelijke beslissingen maken, maar is dit niet wat te eenzijdig?

Freeze!

Wat in deze verklaring niet wordt meegenomen is hoe het lichaam reageert op acute dreiging: de Freeze/Fight/Flight-reactie. Eerst freeze je: Je lichaam verstijft, je hartslag daalt en je zintuigen scherpen zich aan. Dit wordt allemaal geregeld door het autonome zenuwstelsel en zonder dat je er een bewuste keuze over hebt. Deze initiële reactie komt voor in zowel mensen als dieren en heeft vermoedelijk de functie om het lichaam klaar te maken voor actie (Fight/Flight, zie deze blog over hoe dit zit bij politieagenten). Er zijn dan ook aanwijzingen dat de mate waarin een persoon bevriest gerelateerd is aan de beslissing die zij vervolgens maakt. Zo blijkt uit recent onderzoek dat freeze-gerelateerde activatie in het brein is geassocieerd met snellere schietbeslissingen.  

Het lijkt er dus op dat beslissingen die je maakt onder dreiging niet zo rationeel en onder bewuste controle zijn als we vaak denken. De manier waarop je lichaam reageert op dreiging beïnvloedt je gedrag zonder dat je het zelf doorhebt!

Geschreven door Felix Klaassen

Aangepast door Mahur Hashemien Rowena Emaus

Vertaald door Christienne Gonzales Damatac en Jill Naaijen

Afbeelding verkregen van Tookapic via Pexels

1 thought on “Bewuste keuze of automatische reactie: Hoe reageren we in bedreigende situaties?

Laat een antwoord achter aan Matthijs Reactie annuleren

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Categories