Veel mensen denken dat ons geheugen werkt als een harde schijf, die onze ervaringen nauwkeurig registreert en bewaart. Toch kwam ik laatst in een discussie terecht met een vriend, waarbij we beiden helemaal zeker waren wat er precies was voorgevallen; maar het niet eens konden worden over wat er nou precies was gebeurd! Hoe kunnen we verklaren dat we iets soms zeker weten te herinneren, terwijl een ander overtuigd is van het tegenovergestelde?
Foto door “BDEngler” (CC BY-SA 3.0 licentie).
Valse herinneringen geïntroduceerd in het lab
Sinds de jaren 70 doet Elizabeth Loftus (Universiteit van California, Verenigde Staten van Amerika) onderzoek naar dit fenomeen met haar “misinformatie” experimenten. Wanneer je meedoet aan een van haar proeven, moet je een filmpje bekijken waarin een auto op een kruispunt bij een ongeluk betrokken raakt. Na afloop stelt de onderzoeker je vragen over de film, zoals “Hoe lang stopte de auto voor het voorrangsbord?” De volgende dag kom je terug naar het lab, en de onderzoeker vraagt je weer over het ongeluk: “Wat voor verkeersbord zag je bij het kruispunt”? Ongeveer een kwart van de deelnemers zal zeggen dat ze een voorrangsbord zagen. Gek genoeg was er geen voorrangsbord te bekennen in het filmpje, enkel een stopbord. Dit wordt het “misinformatie effect” genoemd; onjuiste feiten worden, wanneer gepresenteerd als aanvullende informatie, geïntegreerd in de oorspronkelijke herinnering en leiden tot valse herinneringen. Gedurende jaren van onderzoek hebben Loftus en anderen aangetoond dat dit effect niet alleen betrekking heeft op kleine details in neutrale herinneringen, maar ook gebruikt kan worden om stressvolle herinneringen te “implanteren”. Dit werkte zelfs in militairen die getraind worden om valse herinneringen te weerstaan.
Ons geheugen is geen harde schrijf
De bevindingen van Loftus tonen aan dat ons geheugen een opmerkelijk aanpassingsvermogen heeft, en hoe onvoldoende de vergelijking met een harde schijf is, die precies opslaat wat je erin stopt. Maar waarom zou het geheugen zo werken? Guillén Fernández, directeur van het Donders Instituut, doet onderzoek naar geheugen. Hij vertelt dat ons geheugen niet de functie heeft om nauwkeurige “snapshots” van gebeurtenissen op te slaan in ons brein, in plaats daarvan moet ons geheugen ons helpen toekomstige gebeurtenissen te anticiperen om er beter mee om te kunnen gaan. Als er dus meer informatie beschikbaar komt over gebeurtenissen uit ons verleden, moeten die geïntegreerd worden in de oorspronkelijke herinnering van die gebeurtenis, en waar nodig worden aangepast. Dit lijkt inderdaad zo te zijn, en de reden te zijn dat ons geheugen voor een groot deel uit onnauwkeurige herinneringen bestaat. Nauwkeurigheid is gewoonweg niet het doel van het systeem.
Mogelijke gevolgen voor justitie en kliniek
De ontdekking van dit “bijwerken” van herinneringen heeft grote gevolgen. Bijvoorbeeld in het juridische domein, waar het een nieuwe kijk geeft op verklaringen van ooggetuigen, maar ook geeft het nieuwe mogelijkheden voor de behandeling van patiënten die lijden aan traumatische herinneringen. Zo heeft recent onderzoek uitgewezen dat je het bijwerken van traumatische herinneringen kunt blokkeren en daardoor deze herinneringen kunt afzwakken.
Meer informatie:
Wil je horen hoe Elizabeth Loftus haar onderzoek uitlegt? Klik hier om haar TED-praatje te zien (in het engels.
Kroes, MCW & Fernández G (2012). Dynamic neural systems enable adaptive, flexible memories. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 36: 1646-1666. Link
Kroes, MCW, Tendolkar I, et al. (2014). An electroconvulsive therapy procedure impairs reconsolidation of episodic memories in humans. Nature Neuroscience, 17: 204-206. Link